Ukur Simpe

ukur simpè
Nu maturan raga teu walakaya
Nganteur sukma ngalalana
nganjang ka alam baheula
nyawang buana hareup
pinuh sieun jeung kakeueung

Ukur simpè
ngemitan rasa nu pagaliwota
ngagantian rasa rempan
kabungah mindah hariwang
bagya salin sieun
caang ganti poèk
jempling di sakuriling

Di alam nu taya sora jeung cahaya
reuma hanjakal nalikung sakujur diri
gunung rumasa nuruban ka ubun-ubun
sagara dosa lir busa jatandra
ngarungkup sisi basisir
taya eureunna….
diri lir langlayangan pegat talina

basa aya nu ngolèang
ngajaul tina raga
awak nyangsaya
Dina rènghap panungtungan
ukur bisa rumahuh..
taya kecap ilahi nu kaunduh..

Lenyepaneun keur sorangan

gambar : sundaklasik.blogspot.com

Ngaran-ngaran Karuhun

Nitenan ngaran-ngaran karuhun urang boh di jaman Pajajaran atawa saencanna, tetela salian ti ngaranna aralus oge mibanda harti anu kacida alusna. Sri Baduga Maharaja Ratu Pakuan pajajaran, mangsa keuranomna namina teh pab Raden Pamanah Rasa. Ngaran ieu lamun dilenyepan ngandung harti anu kacuda jero jeung luhungna. Pamanah bisa oge asal kecapna teh tina panah, pamanah hartina tukang manahan rasa ku anak panah anu dileupaskeun tina gondewa. Pamanah (sigana) oge deukeut kana pamunah (anu munahan, maehan) kana rasa. Boh rasa sono, asih, heman atawa rasa naon wae. Jadi lamun tea mah aya kasono, jeung kaasih bakal punah saentas patepang jeung anjeunna. Pikeun Masaraat Jawa Barat komo anu ngarasa seuweu-siwina atawa turunan jeung sekeselerna, kasono pikeun papanggih jeung Prabu siliwangi, asana teh tara pernah pareum. Boh jeung cara kapamingpinana, rupana jeung kanyaahna anu maneuh. Sanajan, ngan saukur bisa aya dina implengan. Eyang Prabu ngawujud jadi hiji pigur anu salawasna didama-dama, aya kasono anu henteu pernah pegat. Ngaran-ngaran sejenna kayaning, Surawisesa, Ratu Sakti, Ratu Dewata, Nilakendra jeung Ragamulya oge mun diperhatikeun mah, mibanda harti anu jero. sanajan diantarana heunteu mibanda wewesen jeung komara anu sarimabag, satata jeung Prabu Siliwangi. Nami Siliwangi wae, mibanda harti anu sakitu luhungna nya.
Kacintaan masarakat Sunda ka Prabu Siliwangi jigana teh moal pareum, sanajan teu ngagedean, tapi angger hirup dina hate Ki Sunda.
Raja panungtung Pajajaran, Ragamulya oge pan hartina teh alus kacida, lin. Ah, ieu mah babaledogan we !

Gambar : Dudun Sonjaya Galery

Sosialisasi Wayang Terus Berlanjut

Upaya mensosialisasikan wayang bambu dan wayang golek yang digagas PEPADI Kota Bogor, terus berlanjut, dalam satu minggu terakhir di bulan Januari ini, setidaknya ada 3 pmentasan yakni di SDN Curug 3 Kecamatan Bogor Barat, SDN Bantarjati 9 dan SMK Wikrama. Hal ini diungkapkan H. Shahlan Rasyidi, usai menghadiri sosialisasi wayang bambu golek, Jumat (28/1) di SDN Bantarjati 9. Sementara Wayang Bambu sendiri, untuk pertamakalinya di SD Negeri Curug 3 pada Selasa (25/1) lalu.
“Para murid SDN Curug 3 tampak antusias menyaksikan tokoh Cepot yang dipadukan dengan Ijot yang merupakan ikon wayang bambu,” ujar Shahlan. Sementara Ki Adi Drajat, pencipta sekaligus dalang wayang bamboo menyatakan kegembiraannya menyaksikan antusiasme para murid SDN Curug 3, yang tidak beranjak dari tempat duduknya hingga pagelaran berakhir.
“Kami mencoba meyuguhkan cerita yang diambil dari kejadian sehari-hari dan disesuaikan dengan kemampuan anak dalam menyimak isi cerita. Sebab kalau disuguhkan yang terlalu berat, akan sulit dicerna. Yang terpenting adalah mereka mengenal dahulu bahwa di Kota Bogor, ada wayang bambu,”paparnya.

Antuasisme serupa juga ditunjukkan siswa SDN Bantarjati 9, saat Ki Dalang Jajat E. Saputra, memperkenalkan tokoh wayang seperti Pandawa Lima yang dilanjutkan dengan pagelaran singkat.
Para murid dari kelas 1 hingga kelas 6, sejak pagi berkumpul di lapangan upacara. Dipandu Kepala Sekolahnya, Yayah Komariah, M.Pd, pertunjukkan berlangsung sangat sukse. Usai pertunjukkan, mereka mendatangi Ki Dalang dan menanyakan berbagai hal tentang dunia pewayangan. Bahkan ada diantaranya yang ingin belajar cara memainkannya. Mereka, sangat tertarik dengan Si Cepot dan Si Dawla yang merupakan punakawan dari Kampung Tumaritis.
“Abis mukanya lucu dan kalau ngomong bikin saya tertawa,” jawabnya ketika ditanya kenapa menyukai ke dua tokoh ini.

Ada juga diantaranya yang ingin memiliki untuk koleksi di rumahnya.
“Kalau mau beli adanya di mana ya,” tanya salah seorang siswa kepada Dalang Jajat.
“Di Kota Bogor ini banyak pengrajin, tapi kalau mau pesan bisa melalui PEPADI Kota Bogor,”jawab Jajat.

Rencananya hari ini, Jumat (29/1) PEPADI Kota Bogor juga akan mengisi pentas seni (Pensi) di SMK Wikrama Tajur, Kecamatan Bogor Selatan.
“waktunya sekitar jam 9 atau jam sepuluh,” tambah Shahlan sambil menunjukkan surau undangan dari sekolah yang di kenal dengan sejumlah prestasi itu. (dadang hp/sp)

STGB Kawinna Islam jeung Sunda Wiwitan ?

Sèrèn Taun anu kalima kalina dilaksanakeun ku KBS kalayan alpukahna Kang Achmad Mikami Sumawijaya, atawa Rama Maki, anu kawilang suksès, tur pada ngajugjug, nepi ka didatangan ku rèbuan jalma ti mamana, kaasup urang bulè, teu leupas ti paniatan, tèkad jeung kuatna pamadegan Rama Maki, anu keukeuh peuteukeuh hayang Ngarèvitalisasi (Ngahudangligarkeun) budaya anu geus pernah aya 40 taun kaliwat, malah boa, samèmèhna ogè geus aya. Mangsa rèk dimimitian, tur dilaksanakeunana di lapangan sakola dasar, teu saeutik anu kurang panuju. Lain waè ti masarakat satempat, anu kurang pati apal kana kabeungharan budaya, ogè kurang ngartieun naon anu dimaksud Sèrèn Taun, malah loba diantara para panitèn budaya jeung inohong anu ngajarèbian. Tong disebutkeun saha-sahana mah, sabab sarua jeung ngaliarkeun taleus ateul. Keun wè urang teuleum di handieum sieum, urang tunda di hanjuang siang, ulah kudu ditèang deui nya.
Salah sahijina anu dijadikeun pasualan tèh acara “sakèboeun” nyaèta nguburkeun, tanduk jeung kuku suku kèbo anu mèmang tara di dahar. Saentas pada apal yèn anu dikuburkeun tèh lain hulu munding, nyaèta barang-barang anu mèmang sakuduna dipiceun, kakara rada ngurangan tah anu teu panujueun tèh. Tapi teu cukup nepi ka dinya, aya ogè anu ngahujuh-hujuh sangkan anu dikuburkeun tèh lain anu disebutkeun di luhur. Tapi kudu hulu munding tèa.
Sababaraha taun kaliwat, mun teu salah mangsa harita rèk Sèrèn Taun anu kaduakalina, kuring jeung Rama Maki keur ngobrol di bumina, salah saurang anak buahna nepungan yèn aya tamu anu perlu pisan nepungan anjeunna. Tah èta utusan anu tliuan tèh katitipan pèsèn ti salah sahiji kolot (duka saha) anu harita keur kaancikan (teuing saha). Eta utusan tèh mèrèdih sangkan anu dikuburkeun tèh hulu munding cenah. Tapi ku Rama Maki teu gugu ieuh, isukna mangsa Sèrèn Taun Guru Bumi dilaksanakeun, angger wè, ukur sakeboeun.
“Lamun diturutkeun cilaka, bisa jadi pasalisih faham jeung kasepuhan atawa ulama di dieu,”saurma daria. Ayana kabiasaan kolot atawa karuhun urang anu disebut-sebut Sunda Wiwitan dina prak-prakan ngalaksanakeun syarèat islam (diantarana beubeuleuman), teu leupas tina kasangtukang jeung kanyataan anu aya yèn bangsa urang (Sunda) geus mibanda kapercayaan atawa kayakinan (bisa ogè budaya) samèmèh sumebarna islam di nagara urang. Lain èta wè kètang, dalah aya diantara wali anu nyebarkeun agama Islam ngaliwatan budaya anu aya, diantarana ku seni (wayang) boh wayang golèk atawa wayang kulit. Nepikeun ka cenah, anu hayang nongton ogè lain ku duit iyeuh mayarna tèh, tapi ku dua kalimah sahadat. Ceuk sabagèan dalang sepuh, mertèlakeun yèn Jimat Layang Kalimusada tèh, asal kecapna dua kalimah sahadat. Tah, diantarana urusan beubeuleuman tèh (meuleum menyan, stanggi) cenah mah “warisan” ti agama Sunda Wiwitan atawa Hindu ?
Tapi lamun tèa mah rèk “diislamkeun” tèa mah, taya salahna ieuh, sabab ceuk agama ogè, amal-amalan tèh gumantung kana niat. Jadi meueum anu kararitu tèh, nya niatkeun wè keur nyeungitan rohangan, pan Allah mah resepeun pisan ka nu sarareungit tèh. Rarasaan leuwih alus tibatan nyemprot ruangan ambèh seungit tapi dibantuan ku alkohol nya. Tapi kètang èta mah balik deui ka pribadi sèwang-sèwangan.
Balik deui ka Sèrèn Taun Guru Bumi, sakumaha anu dijèlaskeun samèmèhna, di Kampung Sindangbarang, pan ayeuna mah masjid tèh sakitu agrèngna, malah mun teu salah Kang Achmad Mikami Sumawijaya, jadi salah saurang pangurusna. Kahirupan di tempat èta, kumaha wè kahirupan agama Islam di tempat sèjènna, loba pangajian (boh keur kaum rumaja, ibu-ibu atawa bapa-bapana), lain waè, masjid tapi musholla ogè rèa pisan. Jadi lamun nitènan kana Sèrèn Taun anu geus dilumangsungkeun salila lima kali teu eureun-eureun di KBS, balaka wè, kuring mah reueus jeung ngacungkeun jempol sadua-dua ka Ki Maki tèh. Nonoman ngora, budayawan Sunda anu geus bisa ngawinkeun antara “dua alam” dina hiji kabeungharan budaya. Hal anu kacida arangna, dilakonan ku nonoman ngora anu lolobana katalimbeng ku budaya deungeun. Lamun kitu, mana cing anu leuwih alus?
(Tina Jurnal Bogor)

Foto : Kalakay Jasinga

STGB Kawinna Islam jeung Wiwitan?

Sèrèn Taun Guru Bumi (STGB) Ahad kamari rèngsè, ditutup ku majikeun parè indung jeung bapa ka Leuit Inten ku Rama jeung Ambu dituluykeun ku nu sèjènna, boh gegedèn atawa inohong ti jajaran pamarèntahan Kabupatèn Bogor. Sèrèn Taun Guru Bumi anu dilumangsungkeun dina taun ieu (mun teu salah anu ka 6), pikeun kuring mibanda harti anu husus, dibandingkeun jeung samèmèhna, (teuing pèdah samèmèhna mah ukur nyèrangkeun ti kajauhan). Kitu sotèh sanggeus ngobrol jeung sababataha urang anu ilubiung aktif dina acara èta. Diantarana jeung Kang Ujang Hutomi anu ku Rama Maki dilandi Si Bungsu.
Si Bungsu tèh hariweusweus, meredih kuring sina nempoan dongdangna. Saliwat mah taya nu anèh sabab eusina tèh ukur lalaban, tapi saentas ditempokeun naon anu aya di handapna, rada ngahuleng ogè, komo basa dicaritakeun yèn eusina tèh mangrupa siloka kahirupan manusa di alam dunya.
“Numatak ulah ditingali luarna wungkul kang,”pokna tèh bari nataan barang-barang anu aya dina dongdang bagèan handap. Di jerona aya sangu anu hartina bekel hirup, aya cai siloka tina sumber kahirupan, daun tujuh lapis perlambang poè tèh aya tujuh, lalab genep rupa ngagambarkeu yèn Rukun Iman aya genep, pais lauk emas lima siki, ngajirimkeun Rukun Islam, ogè aya lauk asin jumlah 20 siki, mertèlakeu sifat-sifat Nu Maha Kawasa anu duapuluh, samangka hiji, negeskeun yèn kaimanan ka Allah tèh kudu buleud.
“Tah ieu tèh sabenerna ngagambarkeun papatah ti Abah ka anak-anak Abah,” ceuk Kang Ujang bari diaminan ku Abah Nadja, sepuhna. Dongdang anu digarotong dina cara èta tèh kabèh ogè ngandung ajaran pikeun kahirupan, sakumaha anu diajarkeun ku para karuhunna. Kawas patung semar anu aya dina dongdangan abah Nalaktak. Semar perlambang jalma anu alus hatèna, jembar pangartina, hirupna basajan tur ngahiji jeung rahayat.
“Tah imah Lurah Semar tèh nepi ka kiwari can anggeus pernahna di Batutulis,”pokna tèh. Salian ti nyebutkeun Semar imahna can anggeus ogè nyabutkeun yèn kawah Candradimukana Gatot Kaca aya di wewengkon Gunung Salak. Palebah dieu mah terus terang wè teu katepi ku kuring mah, jeung hanjakal waktu pikeun ngorèhanana samporèt pisan. Dina dongdang beunang rombongan Kang Marin anu luhurna ijuk jeung parè, tètèla aya silokana. Parè ngalambangkeun Nyi Sri Sari Pohaci anu mangrupa sumber kahirupan urang dinya, sedeng ijuk anu asalna tina tangkal kawung, cicirèn yèn baheulana di wewengkon Pajajaran loba tangkal kawung.
Ayana campuran antara budaya wiwitan jeung kaislaman anu disimbolkeun dina dondang jeung eusi-eusi acara anu nyungsuman Sèrèn Taun Guru Bumi di Sindangbarang tèh kajawab ku Kang Ukat, anu jadi pupuhu kaamanan. Saurna, saentas Istana Pajajaran “burak” kitu ogè kampung Sindangbarang Puun anu aya di wewengkon dinya, milu “tilelep”. Teu lami sumping Embah Jamaka ti Cirebon anu nyandak ajaran islam nepangan Eyang Saca Manggala. Dua kasepuhan ieu tèh mufakat pikeun mohokeun kajadian-kajadian anu kantos tumiba, sarta paheuyeuk-heuyeuk lengeun pikeun ngawangun kampung anyar.
“Tah Kampung èta tèh dinamian Babakan Lembur Tonggoh, kahirupanana Islami, budayana Sunda Wiwitan,” saurna. Numatak henteu anèh lamun Sèrèn Taun Guru Bumi anu di Sindangbarang rada bèda jeung di kampung budaya anu sèjènna. Malah lain ngan èta wungkul, di Sindangbarang tèh kabagi dua bagèan, antara kadunyaan (diguyuran ku haliah dunya) jeung tempat tafakur.
Leupas ti pasualan èta, aya hiji “kaanèhan” anu bener-bener nyata tur perlu dititènan. Sakumaha dikanyahokeun, kayaaan di wewengkon èta geus jadi wewengkon umum, lain kampung budaya kawas di tempat-tempat sèjèn kayaning di Kampung Urug, Cipta Gelar, Sukabumi, Banten Kidul, Kampung Naga, jrrd.
Samangsa Rama Maki Sumawijaya, mèrèdih sangkan nyadiakeun dongdang tèh, prung wè ragem pada ngalaksanakeun, marakè waragad sèwang-sèwangan. Hartina aya kasadaran budaya anu kacida ngaronjatna, atawa aya kasono ka para pamingpin anu kawas baheula kitu ? Sabab lamun datanngna ti pihak “sèjèn” mah tandawuru kitu tatèh. Naha ieu tèh cicirèn budaya (urang) Sunda keur nguniang hudang kitu? Wallohualam bissawab !
(Tina Jurnal Bogor)

gambar : Pikiran Rakyat On Line

Asih

Karsih neuteup beungeut salakina anu kakara datang tadi Subuh, biasa tas pikét, giliran jaga peuting. Bakating ku tunduh, pakéan seragamna ogé teu kaburu dibuka-buka acan. Jigana téh tas shalat Subuh dug wé saré. Malah poé éta salatna téh di imah, padahal biasana mah sanajan sakumaha tunduhna jeung capéna ogé sok kaburu ganti heula maké baju koko, tuluy berjamaah di musholla beulah lebak, deukeut imahna Ustad Dédén. Harita mah teuing kunaon, tong boroning indit ka mushola, bajuna ogé teu kaburu dibuka-buka acan.
“Aduh mani asa ku tunduh-tunduh jeung cape pisan, Cih,” ceuk salakina bari tuluy ngabedol bantal. Teu lila kadéngé kérékna mani nyegrék. Karsih buru-buru ngabenahan parabot gawé salakina, sabuk, panakol, sénter jeung HT, tuluy ditteundeun di luhur lomari. Gancang manéhna ka dapur rék naheur cai bari jeung nyieun sangu goréng keur Bandi, anakna anu kakara kelas tilu SD, buah haténa jeung Kang Angga salakin anu ayeuna. Manéhna tepung jeung Angga téh geus jadi randa, pipirakan jeung Tanu salakina anu tiheula. Jeung Tanu, Karsih kungsi ngawangun rumah tangga salila lima taun, ngan can diparengkeun boga turunan. Sedemg mitohana, indungna Tanu, geus hayangeun pisan boga incu. Kusabab éta, antara manéhna jeung mitohana téh jadi kurang hade. Panyababna mah, lamun mitohana nganjang ka imahna téh sok nyindiran waé. Pajarkeun téh, Karsih mah awéwé anu teu bisa méré anak. Can gé nepi ka jero imah, indungna sok gogorowokan, basana téh.
“Tanu iraha atuh, ema ngasuh incu téh. Ema téh geus kolot,” pokna tarik pisan. Malah tempona mah, mitohana téh tara daékeun asup-asup acan bangun nu ngéwa. Antukna lamun tas dianjangan téh, antara manéhna jeung salakina sok paséa rongkah, jiga Perang Teluk baheula. Tanu keukeuh mangmeunangkeun indungna. Karsih kekeuh embung disalahkeun. Sabab urusan boga anak mah pan kumaha Gusti Allah nu marengkeun. Manéhna ogé ihtiar mah geus kaditu-kadieu kaasup konsultasi jeung dokter ahli kandungan. Hasilna positif, dirina mah subur. Teuing lamun salakina anu gabug mah, sabab parengan diajakan ka dokter pikeun dipariksa sok tara daékeun waé.
“Aing mah turunan rendey deuleu, teu kuda paruksa-pariksa sagala,” témbal salakina. Lantaran rumah tanggana beuki lila, beuki nyahéng baé, Tanu geus tara daékeun saré bareng kalah misahkeun manéh di kamar tukang. Nincak taun ka lima, sikepna geus teu bisa diayonan deui, komo lamun tas balik ti imah indungna, sadatangna téh bari jeung ambek-ambekan sagala. Rumahtanggana, awét rajét, malah geus teu bisa dipertahankeun deui. Antukna mah nepi ka baruntakna di pangadilan agama.
Malah indungna Tanu mah nepi ka terang-terangan nitah anakna nyandung, atawa masrahkeun dirina. Ahirna Karsih milih pepegatan tibatan kudu dicandung mah. Anu matak nyeri haté sanajan dirina harita masih kénéh pamajikan sahna Tanu, indungna geus ngajodokeun jeung dulur bapana, urang Sumedang. Karsih milih ngusap birit tibatan ngudar gelung mah. Sanajan dina jero haténa duriat ka salakina masih kénéh gedé, dirina teu narima dikakaya jeung dihina bas amah, Karsih milih jadi randa bari mawa kapeurih anu taya hinggana. Mun kongang mah hayang ngajerit maratan langit ngocéak maratan jagat, ceurik balilihan nandangan katunggaraan anu taya wates wangenna. Lamun teu inget kana pidosaeun mah, hayang maéhan manéh, boh nginum racun atawa nabrakeun dirina kana karéta api anu ngaliwat di Bubulak, basa manéhna kakara kaluar ti pangadilan agama. Sanajan manéhna kéképéhan embungeun kudu papisah, tapi dalah dikumaha. Padahal ceuk pamikirna, dirina geus ngalaksanakeun sakabéh kawajiban salaku pamajikan. Jeung deui pan urusan boga turunan mah, pan teu beunang dihayang-hayang jeung teu beunang di embung-embung sagalana kersaning Allah.
Lamun téa mah can diparengkeun, dirina teu bisa disalahkeun. Dina pangadilan anu ceuk pamikirna beurat sabeulah, Hakim keukeuh ngabulkeun talak tilu, sakumaha anu dipikahayang ku indungna. Anu matak nyeri haté, Tanu tétéla ngan ukur méré surat kawasa ka pangacara indungna. Da cenah, Tanu mah keur sakola deui di luar nagri. Saha anu teu matak gering pikir, bobogohan ti SMA kénéh, tepi ka Tanu lulusna jadi sarjana. Salila éta geus tangtu loba carita éndah anu dirénda antara dirina jeung Tanu anu moal bisa dipopohokeun.
Karsih ogé ngarumasakeun yéng ngahijina Tanu jeung dirina satengah dipaksakeun. Sabab indungna Tanu, geus boga rencana pikeun ngajodokeun jeung anak dulurna, jadi jigana téh sawaktu mitohana ngaridoan manéhna ngahiji jeung anakna, henteu clik putih clak hérang. Geus kitu kahirupan kulawarga manéhna jeung kulawarga Tanu lir bumi jeung langit. Bapana Asih saukur tukang sol sapatu di taman topi, sedeng indungna dagang kopi di parapatan Terminal Bubulak. Bisa sakola D3 bari jeung di paguron nagri téh pikeun Karsih téh kacida bagyana, komo disahandapeunanana dua adina biayaeun kénéh.
Sanajan hirup basajan, ari sual otak mah teu éléh, da basa di SMAna Karsih langganan rengking kahiji ti kelas hiji tepi ka kelas tilu. Pan asup ka IPBna ogé lantaran boga niléy anu kacida hadéna. Ngan kulantaran kurang waragad, ukur nepi ka D3, meureun mun teu éra mah, ayeuna ogé dina KK atawa KTP téh, maké tambahan A.Md, jadi lengkepna, Siti Karsitaasih,A.Md
“Umi, kunaon ngalamun?” Bandi anakna nyampeurkeun, Karsih anu harita keur ngalamun dina meja dahar.
“Astagfirullah….”Karsih asa kagebah.
“Tah geura sarapan, éngké gelasna kumbah nyalira nya.”
Bandi unggeuk, tuluy diuk dia korsi gigireun indungna.
Tas nganteurkeun anakna sakola, Karsih nyimpang ka imah babaturanana basa di SMA, maksudna mah rék neangan mukena. Hévi sok ngiriditkeun barang-barang sapopoé. Malah anu euweuh di tokona ogé dipesen. Enya wé sanajan teu majang kawas toko, nu keur milihan barang geus loba. Komo sababaraha poé deui rék puasa. Jigana ngarah rinéh éngké dina mangsa puasa, leuwih hadé balanja ti ayeuna . Salian ti kitu pan bisa ngiridit, jadi kaperluan keur nu séjénna bisa kénéh kacumponan. Kasampak Hévi keur sibuk cutat-catét, teu apaleun mun Karsih geus aya ditukangeunana.
“Duh nu sibuk mani teu ngalieuk-ngalieuk acan,” Karsih ngagareuwahkeun. Hévi ngalieuk.
“Aeh, aya si geulis, kumaha damang?” Hévi cengkat tuluy naangkeup Karsih bangun nu sono kacida.
“Sinanteneun aya pikersaeun naon, nu geulis téh ceuk Hérvi bari tuluy ngageroan asisténna sina nuluykeun pagawéanana. Manéhna metot Karsih ka rohangan tengah nu rada lega sangkan teu kaganggu ku nu séjén. Kabiasaan nyebut si geulis ka Karsih téh keur basa di SMA kénéh. Da enyana atuh, pan di kelas mah Karsih téh béntangna salian ti pangpinterna panggeulisna deuih. Baheula mah lain Karsih ieuh ngaran sebutan sapopoéna téh, tapi Asih………nepi ka jadi pamajikan Tanu tetep maké ngaran Asih. Ngan basa kawin jeung Kang Angga dirobah jadi Karsih, ambéh teu genjlong teuing. Nyaluyukeun jeung kahirupan anu bakal dihareupan…..pamajikan satpam salah sahiji pabrik. Matak sawaktu daftar dina formulir kawin ogé Karsih wé, teu maké papanjangan. Rumah tangga jeung Angga ogé teu puguh mimitina. Disebut bogoh pisan henteu. Mun dibandingkeun jeung Tanu mah jauh tanah ka langit boh pangawakan atawa bandana. Jigana sawaktu haténa peurih alahbatan digerihan hinis, Angga datang ngeusian haténa nu keur kosong jeung raheut. Ieu meureun anu disebut meupeus keuyang, cinta pelarian lamun ceuk barudak ayeuna mah.
“Sih, aya naon? Aya nu tiasa dibantos. Eh, hoyong ngaleueut naon, tuangnya?”ceuk Hévi. Karsih ngagebeg, tuluy seuri maur kaéraan.
“Ih mani ararisin, Hévi mah mani kitu,”Karsih teu puguh nembalanna.
“Ih puguh, mani bungah Asih sumping téh, sono…sono pisan,”ceuk Hévi teu lila pembantuna datang mawa inumeun lengkep jeung kadaharanana.
“Tah ngaleueut heula ah, ambéh salsé ngobrolna,”ceuk Hévi bari ngasongkeun sirop. Tuluy manéhna mikeun duit ka pambantuna bari ngaharéwos.
“Kieu Hév, leres Hévi sok ngiriditkeun raksukan kanggo sholat sapertos mukena atanapi acuk koko?”ceuk Karsih.
“Oh peryogi éta,seueur. Badé nu kumaha?”ceuk Hévi bari tuluy cengkat teu lila geus datang bari angkaribung dituturkeun ku anak buahna.
“Tah mangga tingalian, nu ieu rada mirahan, upami ieu mah rada lumayan hargina, tah ieu sarung, acuk koko kanggo bapa-bapa sareng murangkalih.”ceuk Hévi.
“Asih peryogi mukena?”Asih unggeuk lalaunan.
“Sok milihan acuk koko heula, mukena mah dilebet,”ceuk Hévi deui. Saanggeus milihan baju koko jeung sarung keur ankna jeung salakina Asih nuturkeun ka tempat anu dituduhkeun ku Hévi.
“Tah mukena mah teu kedah mésérnya.”
“Ih ulah kitu Hév, pan iéu the icaleun, teras niat abdi badé mésér,”tembal Karsih. Sanggeus padungdengan di jero ahirna mupakat nu hiji ngiridit nu hiji deui teu dibayar.
“Ulah dibantun ayeuna nya, kumaha urang ngabaso heula,”ceuk Hévi bari tuluy ngaharéwos ka anak buahna sangkan mesen baso . Manéhna apal pisan kana karesep sobatna. Karsih balik bangun nu bungah, salian ti meunang kaperluan keur anak salakina, manéhna meunang mukena sadua-dua, nu hiji mah ngiridit dibayaran unggal bulan, nu hiji deui hadiah Ramadhan, ceuk Hévi mah. Duanana dibordir dina palebah sirahna ku hurup singketan AZ jeung AH, nu hiji maké ngaran hareup salakina nu hiji ngaran Hévi. Datang ka imah kasampak salakina keur diuk dina korsi tengah, jigana kakara hudang.
“Ti mana sih indit teh mani kamalinaan,”salakina nanya rada nyeuneu, meureun ngarasa handeueul, basa hudang pamajikanana teu nyampak, dina méja can aya kopi.
“Aduh hapunten kang, tadi mulih jajap Bandi teras milarian acuk koko kanggo akang sareng Bandi,” tembal Karsih bari neundeun bungkusan dina méja. Karsih tuluy ka dapur nyieun kopi.
“Loba duit geuning maké balanja sagala,”ceuk salakina bari angger paromanna bangkenu jiga munding anu keur nyeri huntu, bari tuluy ngaluarkeun udud tina sakuna.
“Ah, ngiridit kang, upami kontan mah Akang terang nyalira, ti mana artosna.”
“Yeuh, Sih ngiridit mah hargana manglipet-lipet. Barina ogé pan baju akang jeung Si Bandi mah aya kénéh. Pilkadar jeung sholat ied mah pantes kénéh.”
Angga jiga kurang satuju kana anu geus dilakonan ku pamajikanana. Karsih teu nembalan, haténa pinuh ku patanyaan, kunaon bet salakina jadi kieu, pan ti saprak kawin gé urusan rumah tangga dipasrahkeun ka manéhna. Tara pernah salakina milu usil atawa mamatahan kudu meuli naon meuli naon. Keur mah duit anu diaturna téh kacida leutikna, lamun kurang pinter-pinterna mah tong boroning tepi ka tanggal 25, da ukur tanggal wewelasan ogé geus érép. Sabaraha sih gajih satpam pabrik?
“Hapunten kang, abdi lepat,” ceuk Karsih. Dikitukeun salakina lain kalahka eureun anggur mamatahan beuki bedas, malah sorana téh jiga nu rada ambek.
“Kang saupamina anu ku abdi kedah diwangsulkeun deui ku abdi diwangsulkeun deui ayeuna kénéh. Upami akang kirang satuju teu sawios-wios ku abdi diwangsulkeun,”ceuk Karsih bari ceurik.
“Geus tong maké ceurik sagala, éra ku tatangga,” ceuk salakina bari tuluy kaluar ti imah, ngaléos. Karsih ngabéréskeun baju nu meunang meuli ka kamarna. Haténa pinuh tanda tanya kunaon bet Kang Angga jadi teu kaopan. Pan biasana mah tara kitu. Lamun tas pikét tuluy ngopi, bérés ngopi pan biasana mah ngajak ngobrol heula, méméh ka cai téh. Beuki dieu kalakuan salakina beuki galak, malah mun telat nyieun kopi sok jeung sesengor sagala. Malah kamari mah heuleutna Karsih jeung salakina paséa rongkah. Basa salakina ménta dipengnyieunkeun kopi, ku Karsih teu digugu, da bulan puasa.
“Kang ieu téh sasih shaum. Ku naon akang ayeuna janten teu kersa shaum, kumaha budak urang sikepna upami ningali akang henteu shaum,”Karsih angger leuleuy.
“Aing ngan ukur ménta dipangnyieunkeun kopi lain rék ngadéngé da’wah deuleu. Geus cukup di masjid ogé,”tembal salakina bari ngabantingkeun panto.
Kalakuan salakina beuki goréng adat, malah salakina mangsa mah tepi tilu poé teu balik-balik. Basa ditanya tas ti mana lain némbalan tapi kalahka ngambék bari nyarékan lak-lak dasar. Ka Bandi ogé geus teu pati maliré, teu kawas baheula mun balik gawé sok ngajak jalan-jalan kana motor. Malah gajihan ogé cocéng saparona, sawaktu ditanya jawabanana éstu matak pinyeurieun haté.
“Eta ogé urang mah meunang kénéh gajih, batur mah aya anu tilu bulan can dibayar. Tarimakéun wé, ulah sok loba omong,” témbal salakina bari molotot. Anu leuwih nganyerikeun, aya béja Kang Angga boga kabogoh deui, ngan Karsih henteu langsung percaya kitu waé, sok sieun aya jalma nu ngahaja ngaliarkeun taleus ateul, jalma anu teu tanggung jawab, anu hayangeun rumahtanggana bubar.
“Abdi mah percanten ka Kang Angga, Téh. Abdi yakin Kang Angga mah moal daékeun kikituan,” témbal Karsih ka Ceu Marni anu ngahaja datang ka imahna ngabéjaan yén salaki Karsih remen nganjang ka salahsaurang randa anu imahna teu jauh ti tempat gawéna.
“Eceu mah mangkarunyakeun ka diri anjeun, Sih. Ceuk Euceu rék néangan nu kumaha deui Angga téh, keur geulis téh bageur jeung kumawula ka salaki,” ceuk Ceu Marni bangun nu manghanjakalkeun.
“Hatur nuhun, Ceu,” Karsih némbalan sahinasna. Béja yén salakina bobogohan deui, geus nerekab kamana-mana, tapi Karsih teu galideur. Manéhna tetep nyekel pageuh prinsipna sorangan yén moal waka percaya lamun can katempo ku sorangan, paribasana teu nginjeum ceuli nginjeum panon. Dasar kudu kanyahoan, sabuni-bunina mungkus tarasi hiji waktu mah bakal kaambeu. Sabuni-bunina nyumputkeun kagoréngan pasti bakal kanyahoan. Basa Karsih kamagriban jeung anakna, manéhna nyimpang ka hiji imah, maksudna mah ngadon milu salat, da buka puasa mah eunggeus di warung anu kaliwatan. Karsih mani ngagebeg, basa tas salat teu kahaja kabaca aya bordiran singgetan ngaran manéhna dina mukena anu dipakéna. Karsih nepi ka sababarah balikan negeskeun, henteu salah deui ieu mukena manéhna paméré ti Hévi téa. Manéhna teu loba tatanya sanggeus nganuhunkeun ka nu boga imah, gancang manéhna balik. Teu sirikna mani satengah lulumpatan hayang geura ngabuktikeun naha mukéna anu meunang anyar meuli téh aya kénéh dina tempatna. Haté panas kacida mani asa diduruk, basa nempo mukena anyar anu aya bordiran ngaran manéhna jeung salakina euweuh dina tempatna. Sidik pisan ayeuna mah, mukena anu dipaké salat Magrib di imah tadi téh mukena manéhna.
“Teungteuingeun Kang Angga, mani téga pisan, padahal kurang kumaha abdi ngawulaan Akang. Naha bet maké ngaduakeun haté,” ceuk Asih bari ceurik ngaguguk kanyenyerian. Sanggeus disedek-sedek, ahirna Angga ngaku yén salila ieu manéhna mémang boga sisimpenan anu teu jauh ti tempat gawéna. Basa dititah milih naha dirina atawa anu itu, jigana Angga leuwih beurat ka nu ngora. Nu matak basa Karsih ménta ditalak téh, Angga henteu ngaéngkékeun deui, malah jigana éta pisan anu diarep-arep ku manéhna. Rumah tangga Karsih jeung Angga, geus teu bisa dikukumahkeun deui, sabab tétéla Angga geus kawin deui jeung randa anu tétéla urut kabogohna baheula. Bari éra-éra ogé Karsih balik deui ka kolotna mamawa Bandi. Indung mah landung kandungan, laér aisan keukeuh wé nyaah. Komo nempo anakna katalangsara. Umina Karsih ukur bisa ceurik ningali rumahtangga anakna kawas kitu téh. Komo barang ngadéngé bubarna rumahtanggana alatan salakina anu tétéla boga kalakuan goréng.
“Sing sabar Asih, tawakal anggursi ngadu’a ka Gusti Allah. Sanggakeun sadaya kapeurih ka Anjeunna, jodo, pati, bagya jeung cilaka lain urusan manusa. Gusti Allah nu Ngagaduhan. Insya Allah anjeun bakal manggihan kabagyaan kahareupna.”ceeuk indungna bari ngusapan sirah anakna. Aya rasa tiis nyelesep kana haténa nu keur marojéngja, rasa kanyaah, kadeudeuh, kaasih anu ngajadikeun Asih ngarasa tengtrem basa ramo indungna ngusapan, rasa anu ngahangkeutkeun harga dirina.
“Asih téh masih kénéh ngora, panjang kénéh lalakon. Ulah putus pangharepan, pamali, dosa,”ceuk indungna deui. Sumanget Asih anu méh reup-reupan pareum, ngagedur deui. Naséhat jeung du’a ti nu jadi kolotna lir minyak tanah nu ngagedurkeun seneu nu rek les-lesan pareum. Basa Hévi ngajak gawé bareng muka toko, Asih gancang nyanggupan.
Manéhna geus gilig mopohokeun kanyeri jeung kapeurih haténa ku hiji lalaki. Asih geus nekad rék jadi indung sakaligus bapa pikeun buah haté anu ngan hiji-hijina.
“Punten upami cidung ieu sabaraha pangaosna?”ceuk hiji awéwé tengah tuwuh. Harita di toko parengan keur taya sasaha, ngan Karsih wungkul. Hévi keur balanja ka Tasik jeung supirna.
“Nu mana ibu?”walon Kasih nyampeurkeun. Nu disebut ibu ku Karsih ngagebeg barang nempo Karsih, kitu deui Karsih.
“Asih leres ieu téh Asih?”ceuk si ibu, indungna Tanu, urut mitohana.
“Muhun ibu, abdi Asih.”ceuk Karsih bari terus munjungan bari neger-negerkeun manéh. Haténa mah guligah nahan kasedih jeung kaambek nu taya hinggana.
“Asih..hampura ibunya, hampura geus nganyenyeri Asih”. Ceuk Hévi indungna Tanu meunang sagala informasi ngeunaan Asih.
“Pikeun Angga nu hirupna susah jeung susah teu hésé pikeun ninggalkeun pamajikan anu mémang teu pati dibogoh. Komo ditawaran jadi kapala kaamanan, dibéré imah jeung mobil mah.”ceuk Hévi harita ka indungna Tanu. Enya wé teu nyalahan. Geuning…………indungna Tanu mani ngagabrug, tuluy deku, bangun rék nyium suku Karsih. Ku Karsih gancang ditahan bari digabrug.
“Ulah kitu, isin atuh bu.”tembal Karsih dareuda dina tungtung panonna aya nu ngagenclang hérang, dadana ngadadak eungap. Manéhna teu tahan nempo urut mitohana anu nyuksruk ceurik kana taktakna.
“Hampura ibu, Asih,”sorana haroshos nahan kasedih. Duanana ceurik paungku-ungku.
“Sami-sami bu, Asih ogé nyuhunkeun dihapunten,”tembal Karsih sanggeus leler. Barabat indung Tanu nyaritakeun kaayaan anakna, yén sabenerna mah Tanu teu pernah nyieun surat kuasa pikeun nalak. Eta mah éstu beunang nyieun indungna jeung pangacara anu diséwa.
Ti saprak kajadian éta Tanu jadi gering ngalanglayung, teuing geus sabaraha dokter anu didatangan malah dukun-dukun ogé disaba, sangkan Tanu cageur deui. Tapi kabéh ogé taya nu manggapulia.
“Upami kitu kang Tanu ayeuna dimana bu ?”Karsih panasaran.
“Di mobil, tapi Asih tong kagetnya ningali warugana, pihawatireun pisan,”tembalna.
Karsih lumpat ka mobil, kasampak Tanu keur neuteup ka dirina. Ngan teuteupna bangun nu kosong, jauh panineungan.
“Kang..kang Tanu,”Asih ngagabrug. Tanu ukur neuteup teu lemek teu nyarék sumawonna, nembalan mah.
“Kang..ieu Asih kang…. Piraku akang hilap ka Asih, ”Asih ngagoak bari ceurik, cipanonna maseuhan baju Tanu. Haténa teu tahan nempo waruga urut salakina anu begang tinggal kulit. Panonna celong, sirahna salian ti pinuh huis téh geus rada botak. Waruga Tanu jiga miheulaan dua puluh taun tina umur nu sabenerna.
“Asih………Asih,”ceuk Tanu lalaunan, sorana haroshos ampir teu kadéngé sorana méh ngaleungit.
“Bageur, Asih tos heula, keun Kang Tanu sina istirahat, ” ceuk Indung Tanu bari ngahudangkeun Asih tina awak Tanu.
Meunang tilu bulan Tanu di rumah sakit, awakna eungkeut-eungkeut cageur, pikiranana mimiti karumpul deui. Salila éta Asih teu weléh ngemitan, malah Asih gawéna gé eureun da hayang ngarawat Tanu.
Ari dirawat sakumaha mistina, Tanu geus sabihara-sabihari deui, awakna eusian deui malah ingetanana geus pulih deui.
Kulantaran geus kungsi ragrag talak tilu, Tanu jeung Asih kudu kawin deui. Pésta kawin nu kadua mah leuwih rongkah ti batan nu ti heula. Sabab ayeuna mah didasaran ku kaihlasan indung Tanu.
Asih jeung Tanu dibarengan ku Bandi nyanding bagya dina kursi pangantén dipapag teuteup reueus indungna Tanu, jeung Hévi. Dina jero haté duanana bungangang duméh geus bisa ngahijikeun dua haté anu salila ieu kungsi papisah.
Tétéla nu nyababkeun Tanu gering téh saenyana mah batin, lantaran ngarasa diteungteuingan ka nu jadi indung. Keur sono bogoh jeung keur suka bungah, duriatna dipegatkeun. Sanajan diupahan ku dikawinkeun jeung pilihan indungna, Tanu lain kalahka bungah, kalahka abur-aburan néangan Asih. Pamajikan anu anyar dicullaurkeun. Nu matak pinyerieun haté indungna Tanu, sabot manéhna sibuk néangan jeung ngurusan anakna, minantu anyar téh salingkuh jeung urut kabogohna, Enan. Untung wé, Bi Inah mah teu beunang dibebenjokeun ku duit.
Basa Enan datang Bi Inah nelpon kana HP dununganana. Disaksian RT jeung sababaraha pamuda di dinya, Wiwin katangkep baseuh keur sosonoan jeung Enan bari jeung satengah buligir. Jigana lamun teu dijagaan ku RT mah teuing geus dikumahakeun tah dua mangkeluk téh. Komo barudak ngorana mah, nitah diarak bari jeung sina uulutudan sagala. Wiwin jeung kabogohnaa diusir harita kénéh.
Ti saprak harita indungna Tanu ngarasa kaduhung sagedé gunung hanjakal taya wates wangenna. Pikeun nebus dosa ka anakna jeung ka Asih, indungna Tanu mpay-mapay Asih. Ngan hanjakal basa kapanggih Asih geus kawin jeung Angga. Harepan pikeun ngahijikeun Asih jeung Tanu mimiti nyay-nyayan deui barang nyaho yén tempat Angga digawé tétéla salah sahiji pausahaan boga salakina. Dibantuan ku Hévi babaturan Tanu jeung Asih ogé, indungna Tanu nyusun strategi.
“Kadénya Hév tong betus ka sasaha,” indungna Tanu ngaharéwos. Hévi unggeuk bari ngégél biwir nahan kapeurih dina jero haténa, cipanonna teu burung ngeclak mapay pipina. Sora suling nu ngagelik nu keur nganteur kabungah Asih, pikeun Hévi mah ukur kawih nu ngagerihan haténa lir diturih ku tungtung hinis nu mungkaskeun harepan. Pikeun manéhna micinta jeung mikanyaah ka hiji lalaki lain ngan saukur mikaboga ku sorangan tapi ogé mere kabungah ka buah haténa. Kabungah jeung kacinta Tanu aya di Asih, lain ka dirina. Sanajan cinta manéhna ka Tanu kacida gedéna dirina ku ihlas jeung rido narima kanyataan ieu. Jigana geus ditulis keun ti asalna yén jodo Tanu memang Asih lain dirina.
Hawar-hawar lagu mawar bodas dikawihkeun ku Agung nu mawa acara, masih kadéngé marengan léngkah Hévi nu lungsé ninggalkeun tempat pangantén, mapay-mapay jalan sorangeun nu teu kanyahoan dimana tungtungna.

tah kitu

Saatnya Kini Anda Merubah Kebutuhan dan Kebiasaan Anda untuk Hidup Sehat, Ideal dan Penuh Energy menjadi sebuah Sumber Income yang menghasilkan uang cash ratusan juta bahkan miliaran rupiah bagi Anda.
"Dengan adanya sistim online yang canggih,
anda punya peluang penghasilan bonus yang luar biasa setiap minggu dengan hanya menjalankan bisnis ini di mana-mana sekalipun"
RE : Bisnes online canggih..Buat Jutaan Rp Seminggu....!!

Inginkah Anda bekerja dari rumah sendiri, menatap uang mengantri sambil duduk di depan televisi? Inginkah Anda bekerja kapan pun yang Anda inginkan? Inginkah Anda menjadi boss bagi diri sendiri? Tidak perlu diatur-atur orang lagi? Sambil bersenang-senang bersama keluarga? Dan yang terpenting, inginkah Anda mendapat income yang jauh lebih banyak dari income yang Anda perolehi sekarang?

Jika Anda ingin, maka jadilah pebisnis online. Dengan potensi yang luar biasa besar, berbisnis di internet dapat membuat Anda menjadi sangat kaya, dengan bekerja dari mana-mana saja. Kalau Di Malaysia udah bisa punya Jutawan, Apalagi INDONESIA yang sememang punya ratusan jutaan manusia.

Biasa dengar tentang Bisnis Online TAPI ANDA
* TIDAK MAU menjual produk
* SUSAH mendapat downline
* TIDAK TAHU tentang internet
* TIDAK TAHU Bahasa Inggeris

Testimonial by Hironimus Bala:


MEMPERKENALKAN:

Perusahaan No. 1 di USA yang berdiri sejak 15 tahun yang lalu. Resmi buka di Indonesia pada Desember 2009 . Masih baru bangat ! Peluang untuk sukses dalam bisnis ini sangat besar kerna kita bergabung dengan perusahaan Online yang stabil.

"Andalah leader yg UTAMA dan TERAWAL di Indonesia sekiranya MENDAFTAR GRATIS"

ANDA BISA SUKSES DISEBABKAN:

*
Mentor kami senantiasa membimbing anda setiap waktu secara online !!
*
Sistim follow up yang sangat berkesan, anda hanya perlu bekerja 20%, sistim akan bekerja 80% dengan bantuan sistim robot.
*
Tidak perlu ketemu orang untuk cari downline - tidak perlu buang waktu
*
Anda PASTI akan dapat limpahan (spillover) downline di bawah jaringan anda, anda hanya bekerja untuk satu line saja yang membuat setiap distributor sangat mudah untuk sukses.!!
*
Anda tidak perlu mengurus produk, semua nya di urus oleh perusahaan.
*
Anda berpotensi dapat bonus yang lumayan , langsung di transfer ke rekening bank anda setiap minggu.


Pagi saya gabung, pelajari panduan dan ilmunya dan langsung praktek promosi dalam waktu 3 jam. 2 jam kemudian saya menghasilkan Paid Member pertama . Dahsyat caranya menrecruit! Ayuh ! Daftar Gratis sahaja.

Testimonial Dari: Rony Kuengo's, Gorontalo, Indonesia (31th)


"Salut untuk anda, Vemma ... Saya baru saja mengikuti saran anda untuk berpromosi lewat internet (padahal waktu itu saya belum menjadi member, hanya menjalankan saran dari tips gratis anda). Ternyata 2 hari saya dapat 30 prospek dan dalam 1 minggu closing 6 orang. Terus berada di Carta Top Leader. Padahal saya cuma iseng... Gimana kalau di-serius-in ya... Makanya sekarang saya jadi member anda.."

Testimonial Dari: Minarto Mujuno, Jakarta, Indonesia (49h)

BANYAK JUTAWAN BARU ONLINE BERMULA DI BISNIS INI
ANDA TIDAK PERLU MENJUAL PRODUK & BIKIN WEBSITE
KARENA SEMUANYA TELAH DISIAPKAN UNTUK ANDA!!!!
SELANJUTNYA ANDA AKAN DITUNTUN UNTUK MENGHASILKAN
UANG RATUSAN RIBU HINGGA JUTAAN RUPIAH PER HARI
BERJALAN OTOMATIS, PASAR SELALU ADA & KOMISI UNTUK ANDA!!!

Jika dengan TESTIMONI dan semua kelebihan yang telah disediakan untuk anda, tetapi anda masih tidak mau mengambil peluang ini, berarti anda telah menolak peluang emas, anda akan melihat kesuksesan orang lain esok hari.

TUNGGU APA LAGI!!! AYO SEGERA BERGABUNG...


SILA ISI MAKLUMAT DI BAWAH UNTUK PENDAFTARAN
PERCUMA & DAPATKAN RAHSIA BESAR KEJAYAAN KAMI!

(Pastikan Nama & Alamat E-mail Anda Yang Sah
Untuk Memperolehi Rahsia Kami Ini)

Nama Anda :


Nama Bapa:


No Telefon:


E-Mail:


Confirm E-Mail:


Negara:


Income Yang Saya Mahukan:





By taking the free tour of this incredible system you will lock in your spot to secure an online income. We will email you every time we place another person in your SuccessLine.

YOUR INFORMATION IS 100% PROTECTED. SEE OUR PRIVACY POLICY

Contact me:

Dadang Haerdarsono Padmadiredja

Email: dadangpadmadiredja521@gmail. com

Tel: 087770198353

mangsa simpe

Reg ngarandeg, lèngkah pugag
longkèwang nganjang ka tukang
hariwang nyawang hareupeun
bangbaluh asa beuki beurat
teuteup beuki deukeut
Naha nepi kitu ka nu dijugjug ?

Dina tungtung peuting
rènghap beuki ranjug
Dada beuki eungap
Luak-lieuk mènta tulung
naha bet suwung
kamarana nu tunggu?
asa-asa di sisi cai

Ngagayuh ka subuh
asa beuki simpè
awak asa combrèk
Gusti ieu kitu sakaratul maut tèh ?

Na rasa anu geus reup-reupan
brèh asa cikènèh pisan
suka seuri, ngumbar bungah
dikurilingan papaès dunya
botol patulayah
luhureun mèja

Ah, tikoro beuki seuseut
dunya asa beuki poèk
biwir katutupan ku nu kareueut
awuntah beuki salsè

Kalangkang hanjakal, ngapyak
Sapanjang jalan sorangeun
rumasa jeung dosa
salawasna ngajungjurigan
Ngeplak lir busa lautan
ngabeungbeuratan lèngkah
lalangsè nutus ka pucuk
bangbaluh sumarabah
Raga karasa beuki reged
Hèsè obah,
Gusti……
Naha geus cunduk waktu
mangsanana datang
sukma ninggalkeun raga kitu ?

Dina rènghap,
bangbaluh beuki beurat
Dina Hatè
longkèwang meulit salaksa hanjakal
harepan, mungguhing kari kerakna
kagulung sieun
tuluy ngajaul ka jatandra dunya

Reuma dosa
kawas gambar lopian
cèkas narèmbongan
layarna beuki ngagèdèan
eunteung ti mangsa tukang

Kuring ?
Ukur bisa ngawaskeun,
na dareuda
bari nangkeup gunung hanjakal



Bendungan Cibenda, mangsa caang bulan purnama, juni 2010

Malati di buruan

reuma rasa nu nganteng di antara hate urang duaan,
nu nalikeun runtuyan kecap endah,
nepikeun harewos kamelang,
ngamaliran sono jeung nyuluran rupa-rupa rasa,
kiwari pegat , nyampay teu walakaya…

mangsa tepung di panungtungan taun,
teuteup anjeun kosong lir sagara saat caina,
Taya imut kareueut, pinuh kaheman,
taya kelet anu ngagederkeun jajantung
hambar lir sayur teu disambaraan,..

Mangtaun-taun nyaba ngalalana,
ngired kasono ku katunggaraan,
mepepende rasa simpe dina ranggeuyan halimun
nalikeun kasono na sela-sela pepedut
tepung jeung anjeun ukur na implengan
nyacapkeun sono panggih na impian

mangsa mulang, kalah gudawang
kembang kamelang geus muguran
malati diri nu dipageran diburuan
sarina geus aya nu nyeuseup,

malati nu diipuk ku rasa heman
disirima ku cimelang
diipuk ku sagara asih
geuning geus aya nu metik.

hate…. ukur bati ngajerit
asa ku teungteuingeun nasib diri..

gambar : gratisiklan.com

Bujenul tèh Gubernur

Pikeun pagawè nagri sipil di wewengkon Pemkot Bogor jeung Depok, ngaran Bu Iyèt geus teu bireuk deui, pagawèanana dagang kadaharan garing, lar asup ka kantor Pemkot Bogor kaasup ka rohangan pajabat jeung pada ngaku deuih. Ngaran anjeunna kungsi jadi sabiwir hiji, mangsa keur kampanyeu Pilkada sababaraha taun kaliwat, mun ceuk basa kiwari mah, kaasup pajuang militant dina ngabèlaan hiji calon anu dibèlana. Malah ceuk Kang Sam tèa anu imahna teu jauh ti bumi anjeunna, ceuk bohongna wani gelut jeung nandonkeun dirina nepi ke bobolokot getih. Sakapeung mah teu malirè kana kasalametan dirina, nu penting anu diperjuangkeunana nanjeur, ngadeg jadi pamingpin. Anjeunna mah ihlas rido nempèlkeun gambar calon pamingpin anu dirojongna bari jeung teu dibayar. Nyaah jeung ngarojongna tèh lain ngan saukur di biwir tapi nembres kana hate anu pangjerona. Lain beungeut nyanghareup ati mungkir, atawa lanca-linci luncat mulang udar tali gadangan. Daèk gawè asal jelas buruhna, cohagna mah maju terus pantang mundur, maju tak gentar sabab aya nu mayar. Mangsa aya nu nawaran leuwih gedè buruh, lungguh kalinduan gedag kaanginan, ngalèok kusabab nempo piduiteun leuwih badag. Atawa aya ogèanu mibanda sikep Dorna, kaditu diala kadieu disabet. Hasilna kumaha èngkè. Mangsa jagoaanan rèk èlèh buru nyieun lèngkah anu ceuk manèhna mah strategsi, ngadeukeutan anu bakal pimeunangeun bari jeung teu boga kaèra. Bu iyèt mah teu kaasup kana golongan èta, malah kaasup anu teuneung ludeung nembongkeun ka balarèa lamun dirina geus boga pilihan. Henteu laas kahujana, lèah kapanasan. Ceuk Kang Iyan, anjeunna kungsi pasèa rongkah jeung tim suksès pasangan sèjèn mangsa gambar jagoanana aya nu nyoèkeun atawa ngahaja ditutupan ku gambar calon sèjèn. Kitu ogè, kungsi ambek-ambekan, mangsa imahna anu pinuh ku gambar calon anu diperjuangkeunnana, aya anu masangan calon sèjèn. Da kitu geuning sikep masarakat (jalma) leutik mah, lamun geus kabeuli hatèna, tong boroning tanaga, dalah jiwa jeung ragana ogè wani ditandonkeun. Malah anjeunna geus siap nyokot rèsiko lamun dina hiji mangsa teu dimeunangkeun dagang lamun calonna henteu kapilih. Ngaran Iyèt kungsi jadi sabiwir hiji, basa ngayakeun hajat sukuran (numpeng) sosoranganan basa anu dijagokeunana kapilih.
“Arèk jadi naon manèhna tèh atuh make kudu syukuran kawas kitu, da Pa Anuna ogè moal daèkeun datang ka imah manèh,” ceuk tatanggana nyaleungseurikeun. Tapi Bu Iyèt mah kukuh kana pamadeganana, anjeunna yakin lamun anu dirojongna bakal datang, sanajan imahna dina gang. Enya wè sanajan di tempat anu sempit, pamingpin anu dirojongna tèh sumping. Ti saprak harita, ngaran Bu Iyèt jadi kamashur, kusabab geus bisa nyumpingkeun pajabat tur boga hubungan anu kacida deukeutna.
“Malah mangsa keur kampanyeu Bu Iyèt nepi ka teu dagang sabulan ngabèlaan milu kampanyeu ka ditu-ka dieu jeung nèmpèlkeun gambar,” ceuk Kang Iyan anu apaleun pisan kana sikep sapopoèna, sabab lamun tas ngider sok ngahajakeun nyimpang ka rohanganana, pikeun nawarkeun daganganana. Kasangtukangna mah, anjeunna kungsi ngarawatan èta pajabat mangsa keur ngora kènèh jeun can jeneng kawas kiwari.
“Ibu mah wareg ngurusan anggoan anjeunna, nuju anjeunna linggih di Panaragan. Kapungkur waè nuju can jeneng geus bageur, komo deui ayeuna geus jadi pajabat pangluhurna, leuwih bageur,” saurna. Pikeun Bu Iyèt, pamingpin mah kudu geur, antara ucap jeung lampah kudu saluyu, henteu cueut ka nu hideung, pontèng ka nu konèng sarta nyaah ka nu leutik.
“Anu penting mah henteu robah sikep. Malah pantesna mah Bapa tèh jadi Bujenul, sabab mingpin rahayatna hade tur kersaeun turun langsung ka handap,” saur Bu Iyèt.
“Hah, Bujenul, naon Bujenul tèh, Bu,” cèkèng tèh basa papanggih di Masjid Attaqwa.
“Bujenul tèh maksudna mah Gubernur, Kang,” saur Kang Sam ngajèntrèkeun. Sanajan loba nu nyaram sangkan ulah dagang da geus kolot, anjeunna keukeuh nguriling.
“Hirup mah lain keur ngalamun tapi keur digawè jeung Ibadah,”pokna tandes.
(Tina Jurnal Bogor)

Pa Mali bisi ku Ma Onam

Tadina mah, rada males kudu ka Balèkota isuk-isuk tèh, sabab panon mani karasa cepel pisan. Hawa tunduh masih ngagayot dina juru panon, sabab tadi peuting tas ngabungbang nepi ka isuk, lalajo semi final maèn bal antara Jerman jeung Spanyol. Teu rugi, sanajan kudu nahan pitunduheun ogè, sabab Spanyol meunang. Enya geuning maèn bal mah, rada hèsè diteguh, disangka meunang kalah kèok, dianggap bakal èlèh…èh maènna kawas anu kaasupan sètan.
Kulantaran anu nelepon tèh Kang Teddy SAO, nya bari tunduh-tunduh ogè maksakeun nemonan pamundut anjeunna. Enya wè datang ka nu dijugjug tèh geus loba jalma, tangtuna para pangurus Paguyuban Pasundan Kota Bogor.
Bèrès ngadeuheus ka Pa Wali, sakabèh pangurus ngarumpul di sekretariatna, biasa wè nyawalakeun anu bakal dipigawè atawa ceuk gagahna mah nyusun program ka hareup. Sabab sababaraha poè nu bakal datang, pangurus anyar bakal diistrènan. Ari kuring mah nya kitu tèa, lauk buruk milu mijah, resep ruang-riung jeung palang-pulung. Ngalaksanakeun piwuruk sepuh, yèn silaturahmi tèh salian ti manjangkeun umur ogè bisa nambahan rejeki.
Saur Kang Teddy SAO, salah saurang pangurus Paguyuban Pasundan anu idek liher dina dunya pendidikan jeung kasundaan, Allah nyiptakeun sagalana sapasang-sapasang. Aya beurang aya peuting, aya awèwè aya lalaki, bungah jeung bagya, hirup jeung maot.
“Tah karuhun Sunda ogè kitu, resepna tèh kana papasangan, sabab lamun teu kitu meureun moal aya urang jeung moal aya kolot urang,” sanggemna. Euh meureun anu dimaksudkeun anjeunna tèh urusan jodo. Leres pisan atuh kang, urusan èta mah, malah lain ngan ukur sapasang tapi seueur anu mung sanès hiji, sanajan sarangkep ogè, pan aya nu hiji pikeun dua, tilu nepi ka opatna, anu gaduh kawantun mah, bari jeung yakin bisa adil pikeun babagina mah nya hè…hè..hè. Lain ngan saukur babagi nafkah lahir wungkul kayaning ngaimahan, ngabajuan, maraban tapi nafkah batin ogè kang nya. Nyaèta urusan meutingan ogè, tangtuna “kahayangna” bèda antara nuu ngora jeung geus kolot. Sabab nu jadi salaki palebah dieu mah aya kabeungbeurat, lamun pamajikan nepi ka nèangan deui “kapuasan” di luar, si salaki tèh bakal dipènta tanggung jawabna. Lamun salaki anu ngaranyèd mah, pamajikan teu pipilueun, dina urusan tanggungjawab tangtuna ogè.
Lain deui ceuk, Mama Arief, anu nyebutkeun yèn warna anu alus ceuk urang Sunda ngan ukur tilu nyaèta, hèjo lèho, beureum (jambu ) bol, jeung konèng….. ah, teu wasa nyebutkeunana. Dina su’al kecap ogè tètèla aya papasanganana.
“Hideung jeung bodas, malah kecap pamali anu baheula bisa dipakè pikeun nyaram sangkan ulah dipigawè ogè aya pasanganana,” pokna basa kapanggih di Jalan Julang No. 7.
“Naha kumaha kitu?” cèkèng tèh rada teu ngarti, sabab pamali sanajan kecap nyaram anu lemes bisa dilarapkeun kana sagala hal. Kawas, pamali ulah cicing dina panto, pamali lamun tas dahar dawegan, urutna ulah ditangkarakeun, atawa mangsa magrib ulah sok dadapangan (lalanggiran). sakabèhna nyaram, cicing dina panto sarèatna ngahalangan liliwatan, nangkarakeun dawegan, bakal nyimpen cai anu satuluyna dijadikeun sayang reungit. Tah waktu Magrib mah kudu shalat berjamaah lain dadapangan.
“Tah Pa Mali ogè boga jodo henteu sosorangana,” saurna.
“Ih, sanès Pa Mali atuh, Ma. Lamun kitu mah aya Ma Mali, Ceu Mali, Aki Mali atawa Nini Mali. Pamali mah sanès nami jalmi atuh, Ma,” cèkèng tèh rada kerung.
“Puguh aya,” tèmbalna keukeuh. Kuring teu nèmbalan, sabab apal pisan kana tabèatna, sok sabulang bèntor, sakapeung mah tara kabadè tungtungna. Ah, mending diantep, lamun dilawan bisi sarua gèlona.
“Tah pamajikan pamali tèh nyaèta Ma Onam, geura wè perhatikeun, dina ngagunakeun kalimah pamali sok ditungtungan ku Ma Onam. Pamali ulah dirumpak bisi kumaonam. Jadi Ma Onam tèh pamajikan Pa Mali,”pokna deui. Tuh enya wè, ngaco, hanas didèngèkeun.
Tapi kètang lamun teu kitu moal ramè nya, Ma !
(Tina Jurnal Bogor)

Jadi Tarohan

Pikeun sabagèan jalma, komo urang luar nagri mah, nya bangsa deungeun, maèn bal, mani dianggap sagalana, malah ceuk bèja (ngaranna ogè bèja) loba diantarana anu nganggap yèn pamaenan anu marebutkeun bola hiji ku 22 urang ieu dianggap agama nepi ka wani nyebutkeun dina KTPna. Halah naha mani kitu-kitu teuing nya ! Padahal pira ogè pamaènan anu diciptakeun ku manusa. Sanajan kitu, teu bisa disumputkeun lamun maèn bal, mibanda “sihir” pikeun nu lalajona, rarasaan dina peutingan aya pertandingan mah, ampir sakabèh jalma, panonna molotot ka stasiun tipi anu nyiarkeun sacara langsung. Kaum ibu anu resep nongton sinètron ogè loba nu ngèlèhan, komo anu tipina ngan hiji mah. Lamun teu resep nya mending ngamar, ceuk pikirna, mending ngèlèhan tibatan kudu pasèa jeung salaki mah. Anu resepeun mah nya nongton babarengan, biasana lamun kleub anu dipikaresep ku salakina maèn (komo meunang) salaki tèh ngadadak jadi bageur, sok meuli rupa-rupa kadaharan, malah ceuk Ceu Mimin mah, duit balanja ogè sok ditambahan sagala.
Mèmang alusna mah (supaya fardu kasambut sunnah ka lampah, jauh teuing nya mani nepi ka dinya sagala), salaki tèh nongtonna bareng jeung kaumna di tempat-tempat anu disadiakeun. Pan ayeuna mah, loba nu nyadiakeun paragi nobar tèa, boh di lapangan, pos ronda, di warung atawa café-café. Enya pikeun anu baroga duit mah, bisa di café, ngan anu meneran keur tongpès mah, nya mending di pos ronda anu deukeut, salian ti bisa balik lamun lapar, ogè bisa nyelang nempoan imah, bisi aya tamu anu teu diondang asup ka imah. Enya lamun babarengan mah (komo jeung anu sakaresep) pan lalajona tèh bisa surak sangeunahna atawa bari jeung gogorowakn, da moal aya nu nyaram ieuh. Lamun di imah mah, nya kitu tèa, bisi ngahudangkeun budak anu keur sarè.
Tah lamun kitu kakara afdol, salaki bisa nongton, patih goah ogè teu katinggaleun carita sinètron, pikeun bahan ngarumpi jeung tatanggana. Keun wè lah ngobrolkeun pamaèn sinetron mah, asal ulah ngomongkeun nu sèjèn, komo gibah mah, matak nambahan dosa wungkul.
Tah, tina puluhan kasawelasan anu tandang di Afrika Selatan tèh ayeuna mah, kari opat deui, papanggihna di semi final, Uruguay jeung Walanda, Jerman ngalawan Spanyol. Sababaraha kasawelasan anu tadina dijagokeun kayaning Brasil, Argentina, tètèla kèok, atuh skorna ogè diluar sangkaan. Sanajan ngan saukur pamaènan pastina aya nu èlèh aya nu meunang, ari jendolna nepi ka opat siki mah (Argentina ku Jerman) nya matak hèran, malah loba diantarana teu percaya, naha nepi ka kitu. Padahal ceuk ijiran mah, boh pamaèn Argentina atawa Brasil, loba anu keur moyan. Saha anu teu kataji ku Messi anu kacida nyongcolangna sawaktu ngabèla Barcelona. Tapi nya kitu tèa, bola tèh buleud, sagalana ditangtukeun di lapangan, lain ngan saukur itung-itungan di luhureun kertas wungkul.
Walanda, sigana tèh, dipastikeun (ceuk sabagèan paniten) bisa ngungkulan Uruguay, tapi ulah salah bisa ogè sabalikna. Bisa jadi Uruguay, anu mangrupa wakil hiji-hijina ti Amerika Latin, kakoèt harga dirina, maènna kawas banteng kasurupan, atawa kawas munding diasupan gang. Kiru ogè Spanyol anu bakal ngalawan Jerman. Lamun tèa mah anu ka final tèh, Uruguay jeung Spanyol, deui-deui, panitèn sèpakbola bakal kabobodo, ku hasil analisana.
“Ah, kuring ayeuna mah moal rèk nyekel hiji kasawelasan, sabab kamari ogè hanjelu, gara-gara nyèkèl Argentina, limapuluh pèrak ka laut,” ceuk hiji lalaki, anu resep ngajadikeun pamaènan sèpakbola jadi teteguhan bari make duit. Padahal ceuk èta lalaki, duitna tèh keur tatamba budakna ka dokter. Kusabab yakin yèn kasawelasan anu dijagokeunana bakal meunang duit anu ngan sakitu-kituna tèh dipakè tarohan. Atuh mangsa Argentina teu manggapulia tèh, ngan ukur bisa nyabakan sirah, lendeng jeung bingung.
Numatak ceuk Aki Markum mah, nongton mah, nongton wè ulah sagala ditambahan ku judi sagala.
“Haram tatèh euy,” pokna tèh.
(Tina Jurnal Bogor)

Foto :swaberita.com

Ulah Nepi Katutuh Karurug

Lamun tèa mah aya nu ngahariwangkeun sarta kungsi aya panalungtikan yèn basa Sunda ngan digunakeun ku 20 persen urang Sunda (dèwasa) bisa jadi kitu, tapi rarasaan ku barudak jeung rumajana mah boa sapuluh persènna ogè henteu, lain ngan saukur babasan, atawa asal disada (asbun). Sabab kanyataanana tèh geuning kitu. Kanyataan ieu kapanggih, sanggeus marengan para dalang Kota Bogor anu ngagabung dina organisasi padalangan (PEPADI) ancrub ka sakola-sakola dina raraga ngawanohkeun wayang golèk ka murid-muridna. Sawaktu ditanya naha ngarti kana basa Sunda, tina sakitu lobana anu ngariung tèh ukur sababaraha urang. Atuh kapaksa, para dalang anu dina mentas biasana make basa indungna, basa anu lumaku dina wayang golèk nyaèta basa Sunda, kudu banting setir, nerangkeunanan ku basa Indonèsia. Sabab lamun basana teu nyambung jeung teu dipiharti, naon jadina, bisa diibaratkeun monyèt ngagugulung kalapa. Lèahna barudak (Sunda) anu indung bapana nyarita jeung pituin urang Sunda, panyababna tèh nyaèta, di imahna teu dibiasakeun nyarita ku basa Sunda, atawa taya keyeng, kahayang ti para kolotna pikeun “maksakeun” anak-anakna nyarita ku basa Sunda. Kajadian ieu tèh sigana sumebar kamana-mana, harianeun ari anu sakolana di tengah kota mah, sabab nun dialajarna leuwih loba suku wangsana, atawa ceuk basa deungeunna mah heterogen. Di sakola-sakola anu tempatna diteguh loba urang Sundana, basa sapopoè anu digunakeunana basa Sunda, sarta murid-muridna diperkirakeun ti wewengkon anu lekoh nyarita ku basa indung bapana, geuning teu bèda jauh. Lamun ceuk peta budaya jeung basa, ceuk pamikiran, di wewengkon Rancamaya, Cipaku, Cihideung, Pamoyanan, pastina ogè nu bisaeun nyarita Sunda bakal leuwih loba ti wewengkon Sukadamai, Sukaresmi, Cilebut jsbna.
Kitu ogè ceuk kira-kira, anu sarakola di wewengkon Cipaku jeung Pamoyanan, meureun moal jauh ti urang dinya atawa sabudeureunana, malah bisa jadi urang Cijeruk, Cihideung jeung liana, anu pastina basa sapopoè indungbapana mah, Sunda. Tapi sawaktu, ditanyakeun ka barudak sakola (SMP) mangsa dalang nerangkeun carita wayang ku basa Sunda, naha bisa dipikaharti. Dalapan puluh persèn leuwih, gideug, atawa henteu ngarti. Jadi kasimpulan samentara, wabah teu bisa nyarita (teu ngarti) basa Sunda tèh, lain ngan saukur nerap ka barudak anu caricingna di (tengah) kota wungkul, tapi ogè anu dipelmburan. Lamun kieu ayana, teu kudu ngadagoan ka ratusan taun, duapuluh taun kahareup ogè, basa Sunda tèh bakal carem, atawa kurang ti lima persèn anu ngagunakeunana tèh. Pikeun ngajaga sangkan tetep aya tur diparakè, jigana mah perlu lèngkah anu daria, tur babarengan malah dilaksanakeun kalayan tuluy-tumuluy sangkan kolot-kolot anu masih kènèh bisa jeung nyarita ku basa Sunda ngajarkeun jeung ngabiasakeun basa Sunda ka anak-anakna. Sabab lamun ngandelkeun di sakola wungkul mah, pastina moal kaudag, salian ti jam pelajaranana heureut, ogè lumakuna tèh ukur dikelas tur dina jamna diajar basa Sunda wungkul. Aya alusna lamun para pamingpin di wewengkon ieu ngabèwarakeun ka masarakat diantarana ku Gerakan Ngaugunakeun Basa Sunda di imahna sewing-sèwangan. Kaduana lain ngan ukur basa Sunda wungkul, perlu ogè diwujudkeun hiji lèngkah sangkan barudak sakola dititah sina ngagunakeun basa nasional (Indonesia) anu alus tur bener. Sabab kanyatanana bulan bahasa anu salila ieu aya geus kurang diaranggap. Salah sahiji pangaruhna tèh nyaèta lobana tongtonan anu ditayangkeun dina tipi diantarana sinètron anu basan Indonesiana ruksak tur teu saluyu jeung kaidah Bahasa Indonesia yang baik dan benar tèa.
Lamun diantepkeun bakal katutuh karurug, atawa sudah jatuh tertimpa tangga, geus mah basa indung bapana ditaringgalkeun, basa Indonesiana ogè ruksak. Anu lumaku ngan saukur basa pergaulan bari jeung teu puguh alang ujurna. Meureun kalimah ulah èra jeung sieun salah ngagunakeun basa Sunda tèh kudu ditambalan ku jangan merasa gèngsi menggunakan bahasa Indonesia yang baik dan benar. Sakali deui ulah nepi katutuh karurug. Mangga nyanggakeun !
(Tina Jurnal Bogor)

Harèndong Bèak ku Careuh

Bener teu salah, kayaan jaman tèh kacida bèdana, geus robah jauh pisan, sawaktu kuring sakola di SMP, boh pangeusina, kaayaan wewengkon jeung sikep atawa paripolah, hususna mah barudak rumaja awèwèna. Lamun kaum istri jaman baheula, leuwih dulang tinandè, teu daèkeun balaka ka lalaki anu dipikaresep atawa anu dipikacintana, ayeuna mah tibalik, loba barudak awèwè anu nèmbak tiheula atawa ngungkabkeun eusi hatèna, sabab bisi dipiheulaan ku nu sèjèn. Dina jaman kiwari mah, nu kitu geus dianggap biasa, teu pamali. Kabiasaan sèjènna, nyaèta loba barudak awèwè anu kukulayaban tengah peuting, boh jeung lalaki (kabogohna) atawa sosoranganan. Jiga teu boga wates waktu ulin peuting. Sakapeung mah sok rada ngahuleng, kumaha rarasaan nu jadi kolotna?. Naha teu hariwang, lamun jam sapuluh peuting can balik ka imah ? sanajan enya ogè kaluarna jeung kabogohna, atawa calon pisalakieunana. Nyaho kitu sotèh, basa tas ulin ti Sipatahunan, kètang lain ulin-ulin teuing, kusabab hujan gedè, tibatan jibrug, milu ngiuhan. Kaluar ti dinya tèh kira-kira jam dua belas peuting, da kakara root. Palebah Taman Kencana, dina korsi loba anu ngarariung, barudak awèwè jeung lalaki. Lamun nempo warugana mah, paling ogè sakolana tèh di SMP, atawa paling ogè kakara SMA kelas dua. Puguh rada ngahuleng sajongjongan mah, geuning barudak anu sakuduna geus karèrèk atawa sakurangna geus aya di imah tèh naha masih kènèh kukulayaban di luar imah.
Atawa mèmang ayeuna mah kitu, ngantepkeun budakna ulin nepi ka tengah peuting tèh geus lumrah tur dianggap biasa. Beu…. beu lamun kitu carana, bahaya, sabab sarua jeung ngadeukeutan picilakaeun. Naha ieu kitu anu disebut èmansipasi tèh, barudak awèwè boga hak anu sarua, dina urusan nu kararitu ? Pan sidik ceuk para dalang mah, awèwè mah, pondok lèngkah gedè bugang.
Maksudna mah, bahla nu ngancam jiwana leuwih gedè tibatan lalaki, lamun diantepkeun ulin lain wayah, sarua jeung ngadeukeutan pibahayaeun. Sabab pan awèwè mah, aya tapakna, teu cara lalaki. Enya, pan ceuk agama ogè disebutkeun, lamun kaum Adam jeung kaum hawa paduduanan sok aya nu maregan, nu katiluna tèh sètan anu ngawujud jadi hawa nafsu. Lamun kitu kayaanana paingan atuh, loba kajadian MBA alias married by accident tèa, ceuk Kang Ermansyah, urang Ciawi anu ngumbara di Ciputat mah. Saur anjeunna, mikanyaah ka budak (komo awèwè) lain kudu nurutkeun sagala kahayangna, komo anu sifatna ngadukeutan picilakaeun. Sanajan enya ogè, lamun dina kajadianana aya anu tanggung jawab, tapi pan teu kudu kitu carana.
“Ngawangun rumah tangga atawa imah-imahan mangrupa pagawèan anu kacida alusna, sampurna pisan lamun dimimitian ku kamaslahatan. Komo bari jeung geus dipersekotan mah, sabab ngahiji ku cara kitu tèh, sok aya kajadian-kajadian anu teu dipiharep dina rumah tanggana,” pokna daria.
Lamun nitènan ka lebah dinya, jadi inget kana sisindiran baheula, mangsa keur budak, sok ngariung di tepas imah.
“Harèndong beak ku careuh, nu ngèndong beuteungna bareuh,” ceuk nu saurang.
“Sugan tèh batok sihorèng taneuh, sugan tèh montok sihorèng …….,” tèmbal nu sèjèn. Anu ngariung di dinya bangun nu embung èlèh gancang mikir, hayang males.
“Majar manèh cèngkèh konèng, kulit peuteuy dina nyiru,” ceuk anu irungna kawas sadel sapèdah.”
“Teruskeun euy,” ceuk nu liana mèh bareng.
“Majar manèh lèngkèh konèng, kulit beuteung mani nambru.”
“Ah, teu nyambung silaing mah, kamana waè losna,” ceuk anu aya di dinya.
Sisindiran di luhur mun teu salah tilu puluh taun katukang, tapi geuning loba kajadianana kiwari, jaman urusan anu kuduna pamali, jadi nalalembrak.
Enya, lamun diarantepkeun waè, barudak awèwè kukulayaban tengah peuting, komo bari jeung sok ngararèndong di imah babaturan atawa kabogohna mah, bisa jadi harèndong beak ku careuh. Nu ngèndong beuteungna bareuh. Halah, cilaka lamun kitu, sabab pan hanacaraka tèa. Anak cilaka kolot kabawa-bawa.
(Tina Jurnal Bogor)

Foto :Istimewa

Sora Embè jeung Tongèrèt

Sakapeung mah aya sono kana sora embè jeung tonggèrèt tèh, sabab unggal poè, unggal menit, malah unggal detik, ceuli tèh ngan disuguhan ku rupa-rupa sora knalpot ti rupa-rupa jeung jinis kandaraan, boh anu kalem atawa anu matak racleng tai ceuli. Komo baheula mah keur jaman knalpot gandèng dimeunangkeun kènèh, hèg tengah poè èrèng-èrèngan, teuing kumaha rarasaan tèh, rarasaan mani hayang bek-bek wè mere duit, kanu mawana. Atuda teu ngarasa lendeng kumaha, keur mah panas hawa di jero angkot tèh, macèt, motor di sagigireun, knalpotna anu sakitu gandèngna tèh bangun anu dihaja digerung-gerung. Komo pikeun anu keur nyeri huntu mah, meureun moal teu pating serenud kana sirah. Tangtuna lain ngan saukur hayang ngadèngèkeun sora èmbè atawa tonggèrèt wungkul, tapi hayang ngarasakeun hawa atawa kaayaan pilemburan, sabab anu masih kènèh miara sasatoan mah ayana di lembur, komo tonggèrèt mah pastina ogè di tengah leuweung atawa sakurangna di tempat-tempat anu loba tatangkalan galèdè. Cicing di lembur anu singkur, bari dibaturan ku sora-sora sasatoan, hiliwirna angin gunung atawa ngadèngè curulukna cai anu cur-cor, boh di wahangan atawa dib along-balong, di kota mah geus rada jarang, lamun parengan sono, nya kudu daèk ngaprak, ngasruk-ngasruk ka pilemburan. Di lembur mah loba kènèh nu baroga ingon-ingonan, nu matak tatangkalanana ogè riduh, sabab teu hèsèeun lamun hayang ngabèrak tèh. Bèrak tina sasatoan bisa keur kana tatangkalan jeung pepelakan, boh anu di buruan imah, atawa di kebon. Da geuning anu hirupna di tengah-tengah kota mah, komo anu pangeusi lemburna geus pasesedek mah, hayang boga pepelakan ogè mani hèsè, harianeun ari su’al bèrak anu asalna tina kotoran sasatoan mah. Anu aya paling ogè, kompos anu dijieun tina runtah tèa, geus pasti kandungan harana, atawa pupukna bèda.
Kahirupan di lembur jeung di kota-kota gedè (komo anu metropolitan) geus pasti bèda salah sahiji cirina nyaèta pager, hususna di komplèk-komplèk paimahan jalma-jalma beunghar, pagerna ogè laluhur, atuh natangga tèh kawates ku nu kararitu. Teu saeutik tatangga jeung tatanggana tèh teu warawuh, hirupna sewing-sèwangan. Pan di lembur mah teu kitu ieuh, ceuk bohongna mah, aya jarum rag-rag ogè tatangga nyarahoeun. Dina su’al gotong royong, anu jadi cicirèn bangsa tur warisan karuhun, di lembur mah, pageuh kènèh, sanajan di sababaraha tempat geus mimiti lèah, panyababna mah, salian ti kasibukan nèangan nafkah keur kulawarga, ogè aya pangèsèran budaya, kapangurahan ku budaya deungeun anu cenah, ngahareupkeun hak asasi manusa.
Kahirupan silih pikawanoh anu diwariskeun ku karuhun, saujratna saluyu jeung anu diajarkeun ku Kangjeng Rosul, Muhammad SAW, nyaèta shalat berjamaah di masjid, pan hakèkatna lain ngan saukur ngudag 27 darajat wungkul, tapi pikeun ngajaga silaturahmi. Sabab silaturahmi tèh penting pisan pikeun ngajaga pacogcrègan, ngajaga ulah nepi ka pareumeun obor. Anu sasumur ku berjamaah unggal waktu, di musholla, anu salembur di masjid jami, nyaèta ngalaksanakeun shalat Jumaah tèa.
Di nagara urang boh silaturahmi, atawa ngajaga sangkan ulah pareumeun obor, geus mimiti ditaringgalkeun, anu aya silih jorag, malah nepi ka silih binasakeun sagala. Rada anèh kadèngèna, lamun mahasiswa jeung mahasiswa bèda fakultas sarta aya dina hiji paguron anu sarua, make silih arah sagala, atawa pangeusi kampung anu masih kènèh sa-dèsa, nepi ka silih serang bari ngagunakeun pakakas seukeut. Lain èta wungkul, antara gegedèn jeung gegedèn anu masih kènèh dina hiji propinsi nepi ka pasèa parebut wates. Padahal lamun dipikiran mah rada teu kaharti, pan duanana ogè masih kènèh aya dina wewengkon Nagara Republik Indonèsia, naha make kudu parasèa sagala. Jigana, lamun kitu mah, aya anu kudu dibenahan deui, boh dina ngajarkeun ajèn-inajèn budaya karuhunna, atawa ngalarapkeun jiwa Pancasila dina kahirupan sapopoè.
Lamun geus kieu, nya mending ngadèngèkeun sora embè jeung tonggèrèt tibatan kudu nyaksian nu parasèa mah nya !
(Tina Jurnal Bogor)

Sawangeun Urang

SAWANGAN KANA AJEN INAJEN NU DIKANDUNG DINA KECAP SUNDA

Numutkeun Drs. R. Mamun Atmamihardja (Sajarah Sunda I, 1956) hasil anjeunna nyukcruk tina rupi-rupi kamus, harti kecap Sunda teh nyaeta:

A. Dina Basa Sansakerta:

   1. SUNDA, jangkar kecapna Sund, moncorong, caang.
   2. SUNDA, jenengan Dewa Wisnu.
   3. SUNDA, jenengan satria buta (daitya) dina carita Upa Sunda sareng Ni Sunda.
   4. SUNDA, satria wanara dina carita Ramayana.
   5. SUNDA, tina kecap cuddha.
   6. SUNDA, ngaran gunung di kalereun Bandung (Prof.Berg).

B. Dina Basa Kawi:

   1. SUNDA, hartosna cai.
   2. SUNDA, hartosna tumpukan.
   3. SUNDA, hartosna pangkat.
   4. SUNDA, hartosna waspada.

C. Dina Basa Jawa:

   1. SUNDA, hartosna nyusun.
   2. SUNDA, hartosna ngarangkep.
   3. SUNDA, tina candra-sangkala hartosna dua (2).
   4. SUNDA, tina kecap unda hartosna naek.
   5. SUNDA, tina kecap unda hartosna ngapung.

D. Dina Basa Sunda:

   1. SUNDA, tina sa-unda tina sa-tunda, hartosna tempat pare (leuit).
   2. SUNDA, tina sonda, hartosna alus.
   3. SUNDA, tina sonda, hartosna punjul.
   4. SUNDA, tina sonda, hartosna senang.
   5. SUNDA, tina sonda, hartosna sugema.
   6. SUNDA, tina sonda, hartosna panuju.
   7. SUNDA, dina sundara, hartosna lalaki kasep, tegep.
   8. SUNDA, dina sundari, hartosna awewe geulis.
   9. SUNDA, dina sundara, jenengan Dewa Kamajaya.
  10. SUNDA, hartosna endah.

Upami dietang kecap Sunda teh numutkeun papayan etimologi aya 25 hartos. Tiasa jadi baris nambihan deui saupami leukeun mapay kamus basa sanesna, upami bae dina kamus Basa Kawi-Perancis, hartos kecap Sunda nya eta Kacida pisan endahna tur hejo ngemploh (Viviane Sukanda Tessier, dina diskusi pengamat Kabudayaan, 1990).

Pamendakna Dr. H. Mansur Surayanegara, kecap SUNDA teh dina Basa Arab nyaeta Sin - nun - dal, dupi hartosna nyaeta : “Penamaan Wilayah”

    * Wilayah anu loba gunungna (B.I: bergunung-gunung), tepi ka upama rek ka wilayah eta kudu naek (nanjak), kaasup oge laut anu aya gunungna (Rakata-Krakatau).
    * Balik deui/mulang deui (B.I: kembali), tegesna tempat urang Arab balik deui ka ieu wilayah pikeun nyiar deui rempah-rempah. Balukarna ieu wilayah teh Nusantara) disebut: SUNDA BESAR jeung SUNDA KECIL, ari dasar lautna disebut PAPARAN SUNDA. (Dr. A. Mansur Suryanegara ka sim kuring dina Dialog Kebudayaan Sunda di Musium Jawa Barat, 15-7-1997).

Dina ulikan sastra, aya nu disebut elmu semiotic, heurmanetic sajalantrahna mah pihartoseunana teh elmu ‘ngamanaan’.

Dina Budaya Sunda mah sanes hal nu anyar atanapi aneh, margi kapan dunya Ki Sunda mah henteu lesot tina Panca S (5 S), nya eta Silib, Sindir, Siloka, Simbul, sareng Sasmita. Elmu semiotic-filosofis dina abad XVII oge parantos aya, geuning catur juru pantun:

……..teundeun di handeuleum sieum,

tunda di hanjuang siang,

paragi nyokot ninggalkeun,

dituruban ku mandepun,

diwadahan ku cupu manik astagina,

diteundeun dililiwatan,

dibuka kunu ngaliwat,

anu weruh ku semuna,

anu apal ka basana,

anu rancage hatena,

anu rancingas rasana,

dibuka patinghaleuang,

incu putu tigang ewu,

bangawan sawidak lima,

nu menta dilalakonkeun……..

Ayeuna urang pedar hiji-hiji, anawa sareng manawi aya “nu menta dilalakonkeun”:

   1. SUNDA, jangkar kecapna sund (bandingkeun sareng sun-B.Inggris nu hartina panonpoe), caang, moncorong, cahayana maparin sumber kahirupan keur sakumna mahluk. Ku kituna pancen Ki Sunda teh lir ibarat gawena panonpoe, masihan obor karahayon, malar hirupna pangeusi bumi binarung jeung huripna. Jadi henteu nyunda upami seug nya surem nya poek, surem lahir poek batin. Anu kitu pandena mah pibasaeunana teh manawi Sunda Samagaha.
   2. SUNDA, jenengan Dewa Wisnu. Dupi pancen Wisnu teh nya eta miara alam dunya. Jol breh katangen yen tugas Sunda teh miara Alam. “Heh manusa, ulah nyieun karuksakan anjeun di bumi”, kitu pidawuh Alloh SWT. Dupi alam kapan aya alam kabir, alam sagir, diri urang nyatana. Ku kituna sanes Sunda, upami ruksak dirina (lahir batin, ahlak moralna), oge henteu nyunda upami wae hirupna ngareksak lingkungan alam sareng masarakatna.
   3. SUNDA, satria buta (daitya). Conto dina pawayangan nu disebat detya, nyaeta Gatotkaca (putra Bima sareng Arimbi). Gatotkaca teh mibanda pasipatan nu kalintang saena teguh tanggoh tur nyatria, gede tanaga tur luhur panemuna, leber wawanen dina mancegkeun bener jeung adil. Ku kituna henteu nyunda upami hirupna nya lemer hengker, elehan, sareng sieunan, hianat tur sirik pidik, nu kitu mah sanes detya, tapi buta wereng, hamaning hirup.
   4. SUNDA, satria wanara. Wanara ayeuna mah sok dihartoskeun monyet. Padahal tiasa dirucat wana=leuweung, ra=jelema nu hade. Tegesna jelema nu hirup di pileuweungan, di pahumaan. Pasipatanana: tara kuuleun, resep digawe, tangginas. Pibasaeun keur ayeuna mah nya eta manusa nu pro aktif, aktif-kreatif (rancage) tur dinamis (binekas, binangkit). Tetela henteu kalebet nyunda upami hirupna taya kamau, taya gadag, kuuleun, lengle talangke, horeaman embung gawe cape.
   5. SUNDA, tina kecap cuddha, tegesna putih. Kecap putih dina basa Sunda ngandung hartos kalintang saena: ‘clik putih, clak herang’=beresih pisan, wening, setra. Lemah putih=uteuk nu beresih. Ati putih, teu goreng sangka, henteu suudon. Ku kituna henteu nyunda, upami uteukna(pikiranana) pinuh ku reka perdaya keur nyilakakeun batur; hatena giruk-hasud, sirik pidik jail kaniaya, suudon ka papada manusa. Jelema nu kitu pandena papalingpang sareng ma’na kecap Sunda.
   6. SUNDA, ngaran gunung nu kacida luhurna diantara Gunung Buran grang sareng Gunung.Tangkubanparahu, nalika jaman samemeh aya Talaga Bandung. Ma’na kecap gunung dina Basa Sunda, nuduheun hal nu gede, sapertos bae dina rumpaka “Papatet” pangrajah dina bubuka ieu makalah. ‘Gunung tanpa tutugan’ sok aya nu ngahartoskeun lambangna Kaagungan Alloh nu taya wates-wangenna. Gugunungan, lambang jagat ageung sareng jagat alit nu pinuh ku rahmat Alloh SWT. Ku kituna tetela Sunda teh ngandung sipat nu luhung, luhur, gede ngajunggiring tur pinuh ku rahmat Alloh SWT. Ku kituna teu merenah disebat nyunda, upami karunyinyin batin sareng heureut ku sateukteuk.
   7. SUNDA, hartosna cai. Lambang subur ma’mur, maparin pangrojong kana kahirupan sugrining mahluk, tukuh maksud, tara boboleh enggoning ngudag tujuan. Nyaho pamiangan sareng nyaho pangbalikan (siklus; laut - saab - mega - hujan - walungan - laut). Tumali sareng eta teu merenah disebat nyunda, upami hirupna bororaah ngarojong kana kamaslahatan manusa, malah sawangsulna matak mugurkeun batur. Teu ceehan, boboleh sieun ku eleh ; hirupna linglung teu terang ti mana nya pamiangan kamana nya pimulangeun.
   8. SUNDA, hartosna tumpukan. Numpuk tuduh nyusun ka luhur. Tegesna ngandung ma’na loba, beunghar, sarwa teu kurang. Tumali sareng eta henteu nyunda upami teu loba kanyaho, teu beunghar panemu, hirupna kurat karet kekerehet, sarwa kurang tur walurat, ukur tadah citresna pamasihan.
   9. SUNDA, hartosna pangkat. Dupi pangkat kapan kahontalna teh ku hasilna gawe, ku kesang, ku elmu panemu. Anu engkena nimbulkeun pangajen ti batur. Kapan nya ‘batur’ pisan nu netepkeun pangkat ka urang teh. Pangkat teh jadi ciri ajen inajen (kualitas) manusa.
  10. SUNDA, hartosna waspada. Waspada teh sikep manusa nu ati-ati, pinuh ku duduga prayoga, asak jeujeuhan, matang tinimbangan, kahareup ngala sajeujeuh, ka tukang ngala salengkah. ‘Waspada permana tingal”, nyaho kana nu baris kasorang. Ieu teh jadi sahsawios sarat nu jadi pamingpin, nya eta weruh sadurung winarah, awas waspada permana tingal. Teu merenah disebut nyunda, upami heureut deuleu, pondok lengkah, teu apal usikna jaman.
  11. SUNDA, hartosna nyusun. Nyusun ngandung gambaran beres roes, ngentep seureuh, nete taraje nincak hambalan. Henteu rogok saropsopan, henteu renjul paluhur-luhur tangtungan, henteu balatak pasolengkrah. Kitu nu nyunda mah, ngentep seureuh, puguh gekgekanana.
  12. SUNDA, hartosna ngarangkep. Dina babasan ‘Boga pikir rangkepan’ hartosna henteu bolostrong, dipikir heula nu asak, wiwaha. ‘Ngarangkep’, ngajodo, ‘Batu turun keusik naek, kalapa tonggoheunana, itu purun-ieu daek, sarua pada bogohna. Ieu ngagambarkeun rasa nu silih pikadeudeuh, silih pikanyaah, silih asih-silih asah, silih asuh. Ku kituna teu merenah disebut nyunda upami pikiranana kosong bolostrong, harung-gapung, taya rangkepan. Kitu deui henteu nyunda, upami hirupna henteu daek ngarangkep (patojaiah) boh lahir batinna, boh sareng kulawarga-masarakatna. Teu merenah disebat nyunda, upami hirupna hanteu silih pikadeudeuh, kalah silih herengan, silih rengkas-silih teungkas, silih leyek-silih idek, tetela nu kitu henteu nyunda.
  13. SUNDA, hartosna angka 2. Angka 2 (dua), ngandung siloka-sasmita nu teu kinten jerona. ‘Lalawanan: panas-tiis, suka-bungah. Papasangan: istri-pameget, siang-wengi, itu-ieu jeung sajabana ti eta. Ngeunaan aworna nu dua (2) Haji Hasan Mustafa nyaurkeun: sapanjang neangan itu-ieu, ieu-deui ieu-deui, sapanjang neangan bungah, susah deui susah deui,…’. Kacindekanana teu kalebet nu nyunda upami teu tiasa nepungkeun lahir jeung batin, kuring jeung anjeun, rasio jeung rasa. Kasadaran kana palasipah angka 2, ngabalukarkeun manusa bakal jadi mahluk nu aya rasa rumasa. Rumasa jadi mahluk Alloh, ngabalukarkeun tumuwuhna Hablumminnalloh, rumasa jadi mahluk, ngabalukarkeun tumuwuhna rasa hablumminnanas.
  14. SUNDA, hartosna naek. Kecap naek ngagambarkeun kaayaan nu leuwih luhur, leuwih maju, leuwih hade, leuwih positip. Kecap naek tuduh kana “pagawean”, tuduh kana ayana tarekah usaha, ayana proses. Tumali sareng eta teu merenah disebut nyunda upami hirupna ngajeten, teu aya majuna. Langkung-langkung upami sareng mundur atanapi turun. Sunda ngandung ma’na maju, naek, henteu ngarandeg.
  15. SUNDA, hartosna ngapung. ‘Ngunda langlayangan’, hartosna ngapungkeun langlayangan dugi ka mayung. ‘Ngunda jangkrik, hartosna nimbulkeun, ngahudangkeun wawanen supaya tandang deui. Ngapung (mayung) di manusa mah nyaeta luhur darajatna. Ngunda atanapi ngahudangkeun wawanen, tegesna kedah tapis ngamotivasi diri malar tumuwuh wawanen pikeun hirup. Ku kituna teu kalebet nyunda, upami hirup ukur kakayapakan di handap, komo upami seug nyirorot nutug mah. Dalah mumbul ngapung, nanging pegat talina oge teu kalebet nu nyunda.
  16. SUNDA, hartosna alus. Kecap alus tuduh kana kaayaan nu dipikaresep, dipikahayang. Pangajen kana alus atanapi goreng kalebet pangajen estetika sareng etika. Alus hartosna luyu sareng nu dirarancang, mangpaat. Hasil nu “alus” teu weleh pada narekahan sangkan kahontal. Ku kituna henteu nyunda, upami henteu alus.
  17. SUNDA, hartosna punjul. Kecap punjul ngandung hartos onjoy atanapi aya leuwihna ti nu biasa. Punjul tuduh kana kualitas, kana prestasi. Ku kituna sanes Sunda, upami hirupna henteu aya punjulna (niley pleus), henteu mibanda kualitas (ajen diri, jati diri), dalah upami tea mah ukur ‘biasa-biasa’ oge saleresna teu kalebet nyunda. Da Sunda mah hartosna punjul. Kecap punjul oge ngandung ma’na sanggup ‘diuji’, dibalapkeun prestasi jati dirina, sanggup nyanghareupan persaingan hirup.
  18. SUNDA, hartosna senang. Ma’na kecap senang tuduh kana kaayaan batin, katumarimaan, tiasa sukuran ka Nu Maparin Kaayaan. Batinna tengtrem ayem, bungah henteu kendat ngedalkeun ‘Alhamdulillah’. Ku kituna teu kalebetanu nyunda, upami hirupna ngan marungkawut ngukut kabingung, luh-lah humandeuar, iren-panastren, aral subaha.
  19. SUNDA, hartosna sugema. Kecap sugema tuduh kana kaayaan hate nu atoh tur tumarima, kulantaran nu diangen-angen (kahayang) kalaksanakeun. Tiasana kahontal rasa sugema tangtos bae eta teh hasil tarekah. Rasa sugema, mung aya di manusa nu terang kana wates kamampuh dirina. Nu ajol-ajolan ngalangkungan kamampuh dirina, tetela moal pendak sareng ’sugema’. Manusa nu kaancikan rasa sugema, hirupna moal lenjong titatarajong, moal galideur. Kukituna teu kalebet anu nyunda upami hirupna teu acan nyumponan kana ma’na sugema.
  20. SUNDA, hartosna panuju. Kecap panuju tuduh kana pangajen ti nu sanes ka diri urang; tuduh yen nu dipigawe ku urang luyu sareng nu dipikahayang ku nu sanes. Nembongkeun yen eta jelema bisa campur gaul di masarakatna. Ku kituna teu merenah disebut nyunda upami hirupna ukur cawadeun atanapi pikacuaeun, pikasebeleun batur. Tetela ma’na kecap panuju raket tumalina sareng tatakrama (etika)hirup kumbuh manusa.
  21. SUNDA, hartosna lalaki kasep. Kecap kasep, tegep tuduh kana kaayaan paroman, raray, rarahi anu nimbulkeun batur resep, nyaah. Kasep atanapi tegep tuduh kana kaayaan lahiriah. Ku kituna henteu nyunda upami kaayaan lahiriahna pikageuleuheun batur.
  22. SUNDA, hartosna awewe geulis. Geulisna istri tuduh kana kaayaan sareng pasipatan nu nyampak di istri. Geulisna istri henteu mung lahiriahna wungkul nanging oge kaayaan batiniah nu nyumiratkeun kaluhungan budi. Kitu wanoja nu nyunda mah.
  23. SUNDA, hartosna endah. Kecap endah tuduh kana rasa kalemesan budi (estetika). Kecap endah, ngandung harti/ma’na payus, pantes, alus, merenah. Ku kituna teu merenah disebat nyunda upami henteu nembongkeun kaayaan nu endah. Teu kalebet anu nyunda upami kaayaan kusut, awut-awutan, sareukseuk gareuleuh.
  24. SUNDA, hartosna Kamajaya. Dina mitologi Sunda, Dewa Kamajaya teh nya eta Dewa Cinta, nu nebarkeun rasa deudeuh asih. Ma’na ‘deudeuh asih’, henteu mung antawis istri-pameget, kolot-anak, nanging kum ka papada manusa, jembarna pisan mah deudeuh asih ka sadaya mahluk dadamelan Alloh SWT. Mumbulna pisan mah bakal nuwuhkeun rasa deudeuh (ajrih) tur kumereb ka nu Agung. Ku kituna kacida teu payusna nyebat Sunda, upami hirupna resep megatkeun silaturahmi, silih pikaceuceub, silih cilakakeun, teu resep repeh-rapih, teu resep guyub sauyunan, aing-aingan.
  25. SUNDA, hartosna panundaan (tempat nunda). Tiasa disebat oge leuit. Tinangtos barang nu disimpen di tempat panundaan (leuit) mah barang-barang nu aya mangpaatna, ageung gunana. Upamina bungbuahan atanapi beubeutian, pare, jagong sste. Nu disimpen di leuit mah iwal ti kanggo tuangeun teh tangtosna oge kanggo pibiniheun. Ari nu dianggo binih, moal boa kedah nu kalebet winih nu unggul, petingan. Upami kitu atuh nu ditunda di Sunda oge, moal boa Winih manusa unggul, Manusa Mulya, Insannul Kamil wa Makamil (Insan nu sampurna tur nyampurnakeun). Tumali sareng eta, kalintang henteu payusna upami ngangken Sunda, nanging suda rasa kamanusaanana, sepi budi pekerti, tuna ahlak-susila, ukur jadi runtah nyayeud di jero leuit. Palias teuing binih hapa pisikieun, ku lanas lahir batinna. Lebar ku leuit dibrugbrugan congkrang-bongkrang, gagarubang ngaheurinan leuit Sunda.

*** Drs. R.H. Hidayat Suryalaga

Catetan:

Leksikografi: elmu ngeunaan nuliskeun kecap (kamus).

Etimologi: elmu ngeunaan asal-usul kecap.

Semantic: elmu ngeunaan harti kecap.

Heurmanetik: elmu ngeunaan ma’na kecap.

Semiotic: elmu ngeunaan lambang.

Tatapakan Karuhun (gerentes hate)

Tas nyaksian Binojakrama di Pangandaran, ngahaja nyimpang heula ka  Cagar Budaya Ciung Wanara di Kampung Karang Kamulyaan, Kacamatan Cijeungjing Kabupaten  Ciamis. Sanajan enya eta teh bali geusan ngajadi, tapi keukeuh we  teu asa di lembur sorangan. Ma'lum kituna tea mah, sabab mangpuluh-puluh taun teu nganjang  ka lembur sorangan. Padahal keur sakola keneh di SMP Negeri Cisaga anu harita Kapala Sakolana, Bapa Ihin Solihin, leuweung Ciung Wanara teh tempat pangulinan jeung  tempat ngarorotek, mangsa nini beakeun suluh. Sakapeung mah  sok dibaturan ku Mang Kasir, santri urang Brebes anu keur masantren di Pasantren Baiturahman, gaduhna pun aki. Malah, mun keur pere mah, sok diajakan tawur ku babaturan salembur. Tawur teh menta duit ka nu daratang atawa jiarah ka dinya. Kaayaan  di jero oge ayeuna mah geus robah, lamun baheula pangcalikan teh disaungan, ayeuna mah geuning aya narawangan. Maksudna mah, sugan ulah nepi ka aya jalma anu menta-menta ka tempat eta, saba bisa jadi pamusryikan. Mapay-mapay jalan anu ditiungan ku awi anu ngarondoy, bari disaksian ku monyet-monyet anu gugulantungan.

Pangheulana anu dijugjug teh nyaeta batu panyandaan, anu ceuk juru piarana teh tempat nyanda sawaktu Dewi Naganingrum ngababarkeun Ciung Wanara. Terus ka Sang Hyang Bedil, Adipati Panaekan, dituluykeun ka Cikahuripan. Hanjakal mangsa rek ka tempat pangaduan hayam, tempatna pinuh ku cai nepi ka bitis. Kulantaran waktuna samporet pisan, nya teu bisa kaanjangan kabeh, sanajan hate mah kumejot hayang ka  Patimuan, nyaeta papanggihna Cimuntur jeung Citanduy. Loba katineung anu teu bisa kakedalkeun mangsa sakola di SMP Negeri Cisaga teh, jigana teh ukur  catetan dina jero hate. Tetela hirup teh geuning lir nu keur ngumbara, pun nini anu kapungkur ngarorok tos taya dikieuna. Harianeun Aki mah, da mangsa keur orok keneh oge tos ngantunkeun. Di sapanjang jalan mulang ka Bogor teh, dina hate ngagerentes pileuleuyan bali geusan ngajadi, mugia isuk jaganing geto kuring bisa nganjang deui.